Falsafa asoslari

283





olib, o‘g‘limmikan deb, balandga ko‘tarib, ko‘ziga olib borib qa- rarkan va o‘g‘li emasligiga ishonch hosil qilgach, osmonu falak- dan pastga qaratib itqitib yuborarkan. Omad o‘z qo‘liga tush- ganlarning hammasiga shunday munosabatda bo‘lar ekan.

Darhaqiqat, mazkur asotirda omadning o‘tkinchilik mohiyati juda chiroyli va majoziy ochib berilgan; bir umr omadli odam yo‘q, omad — tasodif, baxt — zaruriyat; omad — istisnoli, baxt — qonuniy hodisa. Omad - shaxsning bir zumlik holatini aks et- tiradi, baxt esa inson nimaga erishmog‘i lozim, degan savolga bir umr mobaynidagi amaliy javobdir.

Axloqiy tamoyillar ham inson va jamiyat hayotida muhim aha- miyat kasb etadi. Ular jamiyat tomonidan shaxsga qo‘yiladigan talab tarzida namoyon bo‘lib, insonning axloqiy mohiyatini, uning hayoti mazmunini, odamlar bilan o‘zaro aloqalaridagi asosiy jihatlarni belgilab beradi. Natijada tamoyillar, inson xatti- harakatining umumiy yo‘nalishini ko‘rsatgan holda, ko‘pgina ax- loqiy me'yorlar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.

Insonparvarlik — insonning yuksak ijtimoiy vazifasini belgi- laydigan va barqaror etadigan g‘oyalar, qarashlar va e’tiqodlar majmuyi, shaxs erki, qadr-qimmati, uning baxtli bo‘lish huqu- qini talab etish imkonining mavjudligiga yengilmas ishonchdir. Rostgo‘ylik Insonning yuksak ijtimoiy maqomini belgilaydigan, bu boradagi diniy va dunyoviy, g‘oyaviy-mafkuraviy, milliy va umumbashariy qarashlar, mezonlar, qadriyatlar va an’analar tizi- mini ifodalovchi tushunchadir.

Insonparvarlik — odamiylikdir. Uning tub mohiyati inson zoti- ni hurmat qilish, qadr-qimmatini bilish hamda baxt-iqboli yo‘lida doimo fidokorlik bilan kurashish va g‘amxo‘rlik ko‘rsatishdan iboratdir.

Insonparvarlik — odamzodning qadri, erkinligi, qobiliyatlari har tomonlama namoyon bo‘lishi uchun kurashish, insonning baxt-saodati, teng huquqliligi, adolatli hayotni ta'minlashdir.

Chinakam insoniylik viqori kishida hamdo‘stlik, hamkorlik, hamdardlik, hamjihatlik, adolatlilik, adolatparvar, tinchlik, to- tuvlik, rahmdillik, ko‘ngilchan, bag‘rikenglik va boshqa yuksak ma’naviy komilliklarni jamlagandagina namoyon bo‘ladi.