Falsafa asoslari

278





Adolat — odillik, adolat bilan ish ko‘rish, qonun asosida, jami- yatda shakllangan ustuvor insoniy munosabatlar doirasida bar- chaga teng va xolis munosabatda bo‘lishdir.

«Adolat» turlicha talqin qilinadigan, xilma-xil tarzda namo- yon bo‘ladigan tushunchadir. Ba’zi axloqiy-huquqiy me’yorlar ham adolat mezoni sifatida qaraladi. Bu, o‘z navbatida, adolat mezonlarining jamiyat rivojiga, insoniyat taraqqiyotiga, muay- yan mamlakat qonun-qoidalariga mos yoki mos emasligi bilan belgilanadi.

Adolat jamiyatning muayyan shaxsga munosabatida yaqqol namoyon bo‘ladi. Insonning jamiyatdagi o‘rni, qadr-qimmati adolat mezoni hisoblanadi. Hayotning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, huquqiy sohalarida sodir bo‘ladigan barcha voqea va hodisalar bu jarayonga bevosita yoki bavosita ta’sir qiladi. Bu ta’sir inson erki va irodasini belgilaydi, alohida shaxs uchun ma’naviy mezon vazifasini bajaradi.

Mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini barpo etish yo‘lida amalga oshirilayotgan islohotlar ijtimoiy adolat, demokratiya, barqaror taraqqiyot va farovonlik tamoyillarini ro‘yobga chiqa- rishning muhim vositasi bo‘lib xizmat qiluvchi muhim tamoyil. Insonparvar jamiyat g‘oyasini o‘zida mujassam etgan ijtimoiy adolat va demokratiya tamoyillari bu jarayonda o‘z mohiyatini to‘la namoyon qila boshlaydi.

Insonparvarlik g‘oyalarining muhim bo‘g‘inlaridan biri bo‘lgan adolatlilikning barcha ko‘rinishlariga qadim davrlardan katta e’tibor berib kelingan. 0‘tmishdagi Sug‘d va Xorazm, So- moniylar, Xorazmshohlar, Qoraxoniylar va Temuriylar davlatlari tarixidan ko‘plab misollar keltirishimiz mumkin, xususan, Amir Temur saltanatida amal qilingan «Tuzuklar»da, eng avvalo adolat va har ishda adolatlilik tamoyillariga so‘zsiz amal qilingan. Dav- lat «Kuch adolatdadir» shiori ostida tuzildi va ravnaq topdi.

Vijdon. Insonga xos yuksak ma’naviy fazilat, kishining o‘z xatti-harakati, qilmishi, yurish-turishi uchun odamlar, ja- moatchilik oldidagi mas’uliyat hissini anglatuvchi tuyg‘u vij- donli inson har bir qilgan ishi, odamlar bilan bo‘lgan muloqoti, faoliyati va fikrlarini sarhisob qiladi. Nohaqlikka, adolatsizlikka