Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

 
10.3. Ўқувчиларнинг ўзлаштиришини назорат қилиш ва 
баҳолашга қўйилган педагогик талаблар 
Назорат қилиш шакллари ўқув ишини ташкил этиш шакллари ва ўзлаш-
тириш кўрсаткичларини аниқлашга бевосита ва билвосита боғлиқ бўлади. 

---

248 
Ўзлаштириш - ДТСда (ўқув дастурида) белгиланган ва ўқувчи амалда 
эгаллаган билим, кўникма ва малакалар ҳажми ўртасидаги нисбатни ифода-
ловчи таълим самарадорлиги кўрсаткичи (10.3-расм).
Ўзлаштириш кўрсаткичи:
Б =АТ*100 % 
Б – ўзлаштириш баҳоси;
А – амалда ўзлаштирилган билим, кўникма, малакалар ҳажми;
Т– ўзлаштириш учун таклиф этилган билим, кўникма, малакаларнинг 
тўлиқ ҳажми.
Баҳо – баҳолашнинг балл шаклида кўрсатилган сонли ўлчови; ўқувчи-
лар ўқишини рағбатлантириш ва унга таъсир кўрсатувчи восита.
Баҳолаш - билим, кўникма, малака ва компетенцияларни ўқув дастури-
да кўрсатилган эталон (белгиланган ўлчов бирлиги) билан солиштириш. 
Ўқувчилар билими, кўникмаси, малакаси ва компетенцияларини ба-
ҳолаш мезонлари ҳамма вақт баҳс талаб мавзу бўлиб келган. Чунки улар тур-
ли адабиётларда турлича талқин этилган, ёритилган. Бироқ мавжуд қараш-
ларни умумлаштириб айтиш мумкинки, ўқувчиларнинг билим, кўникма, ма-
лака ва компетенцияларини баҳолаш мезонлари ҳар бир фаннинг мақсади ва 
вазифаларига, шунингдек, синф (гуруҳ) ўқувчиларининг ўзлаштириш даража-
сига таянган ҳолда белгиланади. 
Юқоридагилардан келиб чиқиб шундай хулоса чиқариш мумкин: 
5 баллик тизимда: 
“5” баҳо қўйилади, агарда: а) ўқувчи дастурдаги ўқув материалини 
тўлиқ ўзлаштириб олган бўлса; б) ўрганилган мавзулар бўйича асосий фикр-
ларни очиб берса; в) эгалланган билимларни амалда эркин қўллай олса; г) 
ўрганилган мавзуни баён қилишда, ёзма ишларда хатоларга йўл қўймасдан, 
маълумотларни тушунтириб бера олса, яъни тўлиқ эгаллаган бўлса;
“4” баҳо қўйилади, агарда: а) ўқувчи ўрганилган ўқув материалининг 
моҳиятини билса; б) ўқитувчининг саволларига қийналмасдан жавоб берса; в) 
эгалланган билимларни амалиётда қўллай олса; г) оғзаки жавоб беришда жид-
дий хатоларга йўл қўймасдан, ўқитувчининг қўшимча саволлари билан хато-
ларини тўғрилай олса ҳамда ёзма ишда унча жиддий бўлмаган хатога йўл 
қўйса, яъни етарли даражада эгаллаган бўлса;
“3” баҳо қўйилади, агарда: а) ўқувчи ўрганилган материални ўзлаштир-
ган, лекин мустақил тушунтириб беришда ўқитувчининг аниқлаштирувчи 
саволларига эҳтиёж сезса; б) саволларнинг мантиқий тузилишини ўзгартириб 
берганда, жавоб беришга қийналса; в) ёзма ишда хатоликларга йўл қўйса, яъни