Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

 
 
19.2. Туркистонда (Ўрта Осиёда) миллий давлат чегараланиши 
ўтказилгандан сўнг халқ маорифи ва педагогик фикрлар 
 
Бу даврда Ўрта Осиёда миллий давлат чегараланиши ўтказиш бош маса-
лага айланган. 1924 йил 27 октябрда СССР Марказий Ижроия Қўмитасида 
Ўрта Осиёда миллий давлат чегараланишини ўтказиш тадбири тўла маьқул-
ланган ва маҳаллий зиёлилар қаршилигига қарамасдан Ўрта Осиёнинг сиёсий 
географияси сунъий равишда ўзгартирилган: ҳудуддаги Туркистон АССР, Бу-
хоро ва Хоразм республикалари ўрнида олтита миллий давлат бирлашмалари: 
Ўзбекистон ССР, Туркманистон ССР, Ўзбекистон таркибида Тожикистон 
АССР, РСФСР таркибида Қорақирғиз (Қирғизистон) мухтор вилояти ва Қо-
зоғистон АССР, Қозоғистон АССР таркибида Қорақалпоқ мухтор вилояти 
ташкил этилган. 1925 йил май ойида Ўзбекистон СССР таркибига киритилган. 
1929 йилда Тожикистон АССР Ўзбекистон ССР таркибидан алоҳида иттифоқ-
дош республика сифатида чиқарилиб чиққан. 1936 йилга келиб Ўзбекистон 
ССР таркибига Қорақалпоқистон АССР сифатида киритилган. 
1929 йилда араб алифбеси ўрнига лотин алифбоси қабул қилинган. Араб 
ёзувининг лотинлаштирилиши динга қарши ташвиқотнинг бир шакли бўлган. 
Бироқ бу ислоҳот оқибатида Шарқ халқлари тарихи ва маданиятини ўзида 
мужассам қилган минглаб араб ёзувидаги қимматбаҳо манбалардан ўзбек 
халқи маҳрум қилинган ва миллий-маданий билимсизлик даври бошланган. 
Бу даврда ўқув-тарбия ишларининг мазмуни тузумнинг мақсадига муво-
фиқ ўзгарган. Дин мактабда умуман таъқиқланган. Тарих дарсларида воқеалар 
бузиб талқин этилган. Адабиёт дарсларида асосан рус ёзувчилари асарлари 
ўрганила бошланган. Шу билан бирга, математика, физика, кимё ва биология-
ни амалиёт билан боғлаб ўрганиш кенгайган. Бироқ ўзбек педагогикаси маркс-
ча-ленинча назария доирасида шаклланган сохта совет педагогикасининг тар-
кибий қисмига айланган, педагогик тадқиқотларида К. Маркс, Ф. Энгельс ва 
В. Ленин асарларидан кўчирмалар асосий ўринни ишғол қилган. Совет ватан-
парварлиги тарбиянинг асосий йўналишига айланган. 
Ўзбекистонда 1930 йилдан бошлаб умумий мажбурий бошланғич таъ-
лим, 1935 йилдан етти йиллик таълим ташкил этилиб, республикада 1939 
йилда 2300 га яқин мактаб фаолият кўрсатган. 1940 йилда ўзбек ёзуви лотин-

---

396 
лаштирилган алфавитдан рус графикаси асосидаги янги ўзбек алфавитига 
кўчирилган.
Мазкур сиёсатлар туфайли ўзбек халқи ўз тарихи, миллий урф-одати ва 
анъаналари ҳамда қадриятларини билиш ва ўрганиш имкониятидан маҳрум 
бўла бошлаган. Миллат тақдири, маориф равнақи учун жон фидо қилган, 
эркин, ҳур фикрли аллома маърифатпарварлар: Абдурауф Фитрат, Мунаввар 
Қори Абдурашидхонов, Элбек, Отажон Ҳошимов, Шокир Сулаймон, Чўлпон, 
Абдулла Қодирий қатл этилган, Усмон Носир ва бошқалар Сибирга сургун 
қилинган.