Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

II. Таълим
жараёнини бошқариш 
воситалари: 
 
 топшириқлар бериш; 
 рағбатлантириш;
 вақт ва иш меъёрларини 
белгилаш;
 кўрсатмалар бериш;
 қоидаларни 
тушунтириш;
 иш тартибини тушунти-
риш;
 ўқиш технологияларини 
тушунтириш;
 қарорлар қабул қилиш;
 маслаҳатлар бериш;
 тавсиялар этиш.  
9.1-расм. Таълим жараёнини ташкил қилиш ва бошқариш воситалари 

---

231 
Дидактик воситалар методлар сингари таълимий, тарбиявий ва ривож-
лантирувчи функцияларни бажаради. Бундан ташқари, ўқувчиларнинг ўқув-
билиш фаолиятини вужудга келтириш, бошқариш ва назорат қилиш каби вази-
фаларини ҳам бажаради. 
Дидактик воситалар аудивизуаллик тафсилотида таълим жараёнининг 
мотивацияси, ахборот олиш-узатиш, бошқариш ва оптималлаштириш функ-
цияларини бажаради. 
Таълим воситалари таълимнинг мақсади, мазмуни, ташкилий шакллари 
ва методларига боғлиқ ҳолда танланади. Ўқитувчи ўз ихтиёри бўйича кўрсат-
мали материаллар ва ўқув қўлланмалардан фойдаланиши мумкин. Таълим во-
ситаларини қўллашнинг яна бир жиҳати - таълим жараёнининг таркибий қис-
ми сифатида намоён бўлишидир. 
Маълум бир таълим воситасини танлаш маълум бир таълим мето-
дини танлаш билан боғлиқ бўлади. Агар таълимнинг фаол методи (китоб би-
лан ишлаш, машқ қилиш) танланса, у ҳолда ўқув қўлланмалари, дарсликлар ва 
техник воситалардан фойдаланилади. Таълимнинг фаол техник воситаларидан 
асосан амалий методларни қўллашда фойдаланилади. 
Таълимнинг нисбатан кам фаоллик талаб этадиган методлари (ҳикоя, маъ-
руза ва ш.к., яъни ўқувчи эшитади) қўлланилганда таълимнинг кўрсатмали 
воситаларидан фойдаланилади. Таълимнинг кўрсатмали воситалари педагог-
нинг ўзи томонидан тузилган бўлиши мумкин. 
Воситаларнинг исталган туридан фойдаланишда ўлчов ва мутаносиблик-
ка эътибор қаратилиши керак. Масалан, кўрсатмали воситалар сони етарли 
бўлмаслиги билим сифатига таъсир кўрсатади, билишга қизиқишни пасайти-
ради, яққол-образли идрокнинг ривожланишига салбий таъсир кўрсатади. Во-
ситалардан ҳаддан ортиқ фойдаланиш эса ўқувчиларнинг ўрганилаётган фанга 
энгил-елпи қарашига олиб келади. Шу сабабли, энг мураккаб мавзуларни ўрга-
нишда ҳам кўпи билан 3-4 марта намойиш қилишнинг ўзи етарли бўлади.