Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

IV. Ўқув-билиш фаолияти тузилмасидаги ўрнига кўра таълим ме-
тодлари (8.4-расм):

фаолиятни ташкил этиш ва амалга ошириш методлари;

фаолиятга ёрдам бериш ва рағбатлантириш методлари; 

фаолият самарадорлиги ва ўз-ўзини назорат қилиш методлари. 
Таълим методларини танлаш ва қўллашга қўйилган талаблар. Таъ-
лим методларини танлашда қуйидаги ҳолатлар инобатга олиниши лозим: 

---

209 
Таълим методлари 
 

тушунтириш-мисол келтириш методи – ўқитувчи турли воситалар 
ёрдамида тайёр ахборотни билдиради, ўқувчи уни идрок этади, англайди 
ва эсда сақлайди; 

қайта тиклаш методи - ўқитувчи ахборотни тайёр кўринишда 
тушунтиради, ўқувчи уни ўзлаштиради ва хотирасида қайта тиклайди; 

муаммоли-баён методи – ўқитувчи вазифаларни ўртага қўяди ва ўзи 
ҳал этади, ўқувчи тайёр билимларни, хулосаларни қабул қилади, 
англайди ҳамда ўқитувчининг фикрий ҳаракати ва исботлаш мантиғини 
кузатиб боради; 

қисман-изланиш (савол-жавоб) методи – ўқитувчи ўқувчини изланиш 
амалларини бажаришга жалб этади, ўқувчилар топшириқни қисман 
мустақил бажаради; 

тадқиқий метод – ўқувчининг билимларни ижодий излаши (билимини 
орттириш, нарса ёки ҳодисани текшириш, хулоса қилиш, олган билими 
ва кўникмасини амалда қўллашга ўрганиш)
билиш фаолияти табиатига кўра:
ўқув-билиш фаолияти 
тузилмасидаги ўрнига кўра: 

фаолиятни ташкил этиш 
ва амалга ошириш 
методлари;  
 

фаолиятга ёрдам бериш 
ва рағбатлантириш 
методлари; 
 

фаолият самарадорлиги 
ва ўз-ўзини назорат 
қилиш методлари. 
8.4-расм. Таълим методлари таснифи 

---

210 

замонавий дидактиканинг етакчи ғоялари, таълим, тарбия ва шахс ка-
молотининг умумий мақсадлари; 

ўрганилаётган фан мазмуни ва методлари, мавзуларининг ўзига 
хослиги; 

хусусий фанлар методикасининг ўзига хослиги ва умумдидактик 
методларни саралашга қўйилган талабларнинг ўзаро боғлиқлиги; 

муайян ўқув материалининг мақсади, вазифалари ва мазмуни; 

у ёки бу мавзуни ўрганишга ажратилган вақт; 

ўқувчиларнинг ёш хусусияти, билиш имкониятлари ва даражаси; 

ўқувчиларнинг дарсга тайёргарлик даражаси; 

ўқув муассасалари, аудиторияларнинг моддий таъминланганлик дара-
жаси, жиҳозлар, кўрсатмали қуроллар, техник воситаларнинг мавжудлиги; 

ўқитувчининг имкониятлари, назарий ва амалий касбий тайёргарлик 
даржаси, педагогик маҳорати ва шахсий сифатлари; 

ўқув муассасаларида фанлараро ҳамкорликнинг ўрнатилганлиги. 
Ўқитувчи бу ҳолатларни инобатга олиб, у ёки бу кетма-кетликда оғзаки, 
кўргазмали ёки амалий методларни, репродуктив ёки мустақил ишларни бош-
қариш методларини, назорат ва ўз-ўзини назорат методларини танлаш бораси-
да аниқ ечимлар қабул қилади. 
Таълим методларининг самарадорлигини қиёсий таққослаш ва баҳолаш 
ўқитувчи меҳнатини самарали ташкил этишда ва таълим натижаларини ҳисоб-
га олишда алоҳида муҳим аҳамият касб этади.