Yorug’likning modda bilan o’zaro ta’sirini to’la izohlash uchun moddadagi
hisobga olish kerak. Lekin dispersiya hodisasini tushuntirish uchun yorug’likni
elektromagnit to’lqin deb, modda tuzilishini esa elektron nazariya asosida tasavvur
qilish yetarli. Modda tuzilishining elektron nazariyasiga asosan, jism elektronlar va
ionlardan tashkil topgan. Ular elektromagnit to’lqin ta’sirida to’lqin tebranishlariga
monand ravishda tebranma harakatga keladi. Yorug’lik to’lqinlarning tebranishlari
o’zgarishini massalari etarlicha kichik bo’lgan elektronlargina sezishga ulguradi.
Shuning uchun yorug’lik to’lqinlarning jismga ta’sirini hisoblashda yorug’likning
Jismdan elektromagnit to’lqin o’tayotganda –e zaryadli har bir elektronga
kichik. Shuning uchun (24.2) dagi ikkinchi hadni hisobga olmasa ham bo’ladi.
340
F=-eE=-eE
0
cos t (24.3)
shaklida ifodalash mumkin. Bunda E
0
– elektromagnit maydon kuchlanganligi E
ning amplituda qiymati,
- to’lqinning siklik chastotasi. Birinchi yaqinlashisha
(3.3) kuch atom bilan nihoyat zaif bog’langan eng chetki elektronlarni siljitadi, deb
hisoblash mumkin. Lekin bu elektron bilan atomning kolgan qismi orasidagi o’zaro
ta’sirlashuvchi kvazielastik kuch ham mavjudki, u elektronni oldingi vaziyatga
qaytarishga harakat qiladi. Bu kuch x siljishga proporsional:
F
qayt
=-kx
Natijada massasi m, zaryadi –e bo’lgan elektronning tebranishini
t
eE
rx
dt
x
d
m
cos
0
2
2
(24.4)
tenglama bilan ifodalash mumkin. Bu tenglamani m ga bo’lib va tebranishning
xususiy chastotasi uchun
2
0
k
m
belgilashdan foydalanib (24.4) ni quyidagi
shaklga keltiramiz:
t
E
m
e
x
dt
x
d
m
cos
0
2
0
2
2
(24.5)
Bu tenglamaning echimi
x=x
0
cos t (24.6)
ko’rinishda bo’ladi. Bunda x
0
– maksimal siljish. (24.6) ni (24.5) ga kuyib x
0
ning
qiymati uchun
2
2
0
0
0
E
m
e
x
(24.7)
ifodani hosil qilamiz. Ikkinchi tomondan, elektromagnit to’lqin ta’siridagi
elektronning siljishi tufayli vujudga kelgan atom sistemasini elektr dipol deb
tasavvur qilish mumkin. Bu dipolning elkasi x siljishga teng. U holda maksimal
siljish sodir bo’lgan ondagi dipolning elektr momenti r
e
=-ex
0
ga teng.
Moddaning birlik hajmidagi atomlar sonini N deb belgilasak, qutblanish
vektori R ning qiymati
341
2
2
0
0
2
э
E
m
Ne
p
N
P
(24.8)
Kuchlanganligi E
0
bo’lgan elektr maydondagi modda uchun R ning qiymati
mazkur
moddaning
dielektrik
qabo’l
qiluvchanligi
x
e
yoki
dielektrik
singdiruvchanligi (ular orasidagi =1+x
e
bog’lanish mavjud) orqali quyidagicha
ifodalanadi:
Р = x
e 0
E
0
= ( - 1)
0
E
0
(24.9)
(24.8) va (24.9) ifodalarni solishtirsak,
2
2
0
0
2
0
1
E
m
e
N
(24.10)
munosabatni hosil qilamiz.
Maksvell nazariyasiga asosan, dielektrik singdiruvchanligi
, magnit
singdiruvchanligi bo’lgan muhitda elektromagnit to’lqinning tarqalish tezligi
Do'stlaringiz bilan baham: