F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”



Download 6,66 Mb.
Pdf ko'rish
bet155/304
Sana01.01.2022
Hajmi6,66 Mb.
#304701
1   ...   151   152   153   154   155   156   157   158   ...   304
Bog'liq
Гигиена.Тиббий экология 5.01.2019

Maktabga  yetuklik

 –  bu  morfologik,  fiziologik,  ruhiy  va  ijtimoiy  rivojlanish 

darajasi  bo’lib,  qaysiki  bolalarga  muntazam  o’qish  talablarini  bajarish  imkonini 

beradi.  

  An’anaviy  tarzda  maktabga  yetuklikni  to’rtta  jihati  farqlanadi: 

jismoniy, 

intellektual, emotsional, ijtimoiy



     Jismoniy  yetuklik

  –  bu  jismoniy  rivojlanish  ko’rsatkichlari  va  bola 

organizmining salomatlik holati. 

      

Intelektual yetuklik

 – deganda diqqat e’tiborni jamlay olishi; hodisalar orasidagi 

o’zaro bog’liqlikni tushuna olish qobiliyati; mantiqiy eslab qolish imkoni; berilgan 

namunani  qayta  ishlab  berishni  bila  olishi.  Intellektual  yetuklik  bosh  miya 

strukturasini funktsional yetukligini ifodalaydi. 

 

 

Emotsional  yetuklik 



 

asosan    impulsiv  reaktsiyalarni  pasayishini  va  uzoq 

vaqt  davomida  o’ziga  jalb  qilmaydigan  vazifani  bajarish,  ya’ni  o’zini  tutishini 

boshqaruvchanlikni rivojlanganligini ifodalaydi.  

 

 

Ijtimoiy  yetuklik

  –  bolani  o’zini  tengqurlari  bilan  muloqatga  kirishish 

ehtiyoji,  bolalar  guruhiga  oid  qonuniyatlarga  bo’ysinishni  bilishi  va  hamda 



 

277 


 

maktabni o’qitish vaziyatida o’zini o’quvchi rolini bajarish qobiliyati, o’qituvchini 

tinglash va ko’rsatmalarini bajarishi ko’zda tutiladi.   

Maktabga yetuklik davriga tayyorgarligi ruhiy-fiziologik test (Kern. Iraseka) orqali 

ko’ruv  analizator  faoliyati,  ruhiy  holati  tekshiriladi,  unda  3  ta  kvadratli  qog’oz 

ko’rsatilib (6.4.1-rasm): 

1.

 

Odam rasmini chizish ( 1 ball - shakl to’g’ri, 2-3 ball - shakl noto’g’ri)  



 

7.4.1-rasm. 

2.  10  ta  nuqta  qo’yish  (hamma  nuqtalar  qo’yish….-  1  ball,  2-3  ball  -  nuqtalar 

…qo’yilmagan)

 

7.4.2-rasm. 



 

7.4.2-rasm.



 

3. So’zdan gap tuzish kabi mashqlar beriladi va ball sistemasi asosida baholanadi.

 

Har  bir  vazifa  1  balldan  (eng  yaxshi  baho)  5  ballgacha  (eng  yomon  baho) 



baholanadi.  Uchta  vazifani  bahosini  yig’indisi  umumiy  ballni  beradi.  Maktabga 

yetuklikga erishgan bolalarda umumiy baho

 3-5 ballni, o’rta yetuklikda– 5-9 ballni, 



 

278 


 

maktabga  yetuk  bo’lmagan  hollarda–  10  ball  va  undan  yuqorini  tashkil  qiladi. 

Bunday  testdan  foydalanish  bolani  ruhiy  rivojlanish,  harakatlar  koordinatsiyaisi, 

fikrlash darajasini va maqsadli harakatlarga bo’lgan qobiliyatini aniqlash imkonini 

beradi.Bu  test  bo’yicha  aniqlanadigan  maktabga  yetuklik  darajasi  somatik 

ko’rsatkichlar,  ya’ni  organizmning  turli  tizimlar  faoliyati  ko’rsatkichlari  bilan 

mutanosiblikga  ega.  Maktabga  yetuklik  darajasi  past  bo’lgan  bolalarda  maktab 

hayotiga xos bo’lgan yangi sharoitga ko’nikish qiyinroq kechadi. Ularda aqliy ish 

qobiliyati  past,ko’proq  charchash,  o’quv  faoliyatga  ko’nikish  davri  uzoqroq 

kechishi kuzatiladi. 

Bolalarni maktabgacha bir yil avval tekshirishda alohida e’tiborni qaratishni talab 

etadi. 


 

Tibbiy va gigiyenik jixatdan olganda bolalarning o’quv jarayoniga moslashuvi 

maktabga yetuklik funktsional tayyorgarligiga bog’liqdir. Bu masalada yagona fikr 

yo’q.  Ba’zi  bir  olimlar  «maktabga  yetuklikni»  baholaganda  jismoniy,  ijtimoiy  va 

ruhiy  rivojlanganlikni  hisobga  olishsa,  boshqalari  alohida  a’zo  va  tizimlar, 

uchinchilari  –  bolalarning  maktab  bilan  bog’liq  bo’lgan  zo’riqishga  tayyorligini 

tushunadilar. 

Bizning  respublikamizda  gigiyenist  professor  M.N.Ismoilov  tomonidan 

«maktabga  yetuklik»ning  asosi  ayrim  a’zo  va  tizimlarni  yetarlicha  funtsional 

tayyorgarligiga  bog’liq,  ularning  rivojlanishini  kechikishi  va  bir  tekisda 

bo’lmasligida deb tushuntiriladi. 

Shuning  uchun  maktabga  tayyorgarlikni  baholayotganda  faqat  aqliy  rivojlanishni 

emas, balki organizmning morfofunktsional holati ham hisobga olinadi. 

Shu sababli maktabga yetuklikni aniqlashda quyidagiga ahamiyat berish kerak. 

1)

 

Organizmning biologik yetukligini biologik yoshi, pasport yoshiga mos kelishi 



(tishlar soni, yetuklanish jarayoni). 

2)

 



Jismoniy rivojlanishni mutanosibligi (standart bo’yicha). 

3)

 



Salomatlik holati (guruhlarga qarab) 


 

279 


 

4)

 



Organizmning  barcha  tizimlarining  funktsional  holati:  markaziy  asab  tizimi, 

yurak  qon-tomir,  fikrlash,  bosh  miya  shartli  reflekslarini  tormozlanish  va  nutqni 

rivojlanishi (ikkinchi signal sistemasi, psixomotr funktsiyalar). 

Maktabga  tayyorgarlikni  funktsional  holatini  tekshirish  uchun  ko’p  usul  taqlif 

qilingan, ular ichida eng ko’p ma’lumot beradigani Kern Irasek testidir. 

Odatda  pasport  yoshiga  bolaning  yoshi  mos  kelgan  bolalar  morfofunktsional 

rivojlanganlarining nutqlari yaxshi bo’ladi. 

1-2  salomatlik  guruhiga  kirsa  yetuk  deyiladi,  ularning  ish  qobiliyati,  o’zlashtirish 

darajasi yaxshi bo’ladi. 

Bog’chadagi bolalarda aqliy ish qobiliyati kun davomida 2 marta ko’tariladi. 

Hafta  davomida  esa  1-3  kunlarida  35  minutdan  maktabga  tayyorgarlik  bo’yicha 

dars olib boriladi. Kunning 2 chi yarmida dars bilan shug’ullanmaydi. 

Hozirgi paytda maktablar yangi o’quv tizimiga o’tishgan. 

Yangi  dastur  bilan  o’qitishda  o’quvchilar  aqliy  zurikishni  talab  etadi.  Shuni 

aytish kerakki o’quv mashg’uloti bu katta mehnat talab qiladi. Bolaning organizmi 

funktsional  holati  o’zgaradi.  O’quvchining  darsda  diqqat  qilishi  miya  po’stlog’ini 

holatiga bog’liq bo’ladi. 

Diqqat qilishning fiziologik asosi bu – miya po’stlog’ining ma’lum bir qismida 

quzgalish ko’p bo’ladi boshqa bo’limlarida tormozlanish ko’p bo’ladi. 

Esda  qoldirish  o’tilgan  darslarni  o’zlashtirish  miyada  qo’zg’alish  jarayonini  talab 

etadi  shu  bilan  birga  farqlangan  tormozlanish  ham  bo’lishi  kerak.  Boshlang’ich 

maktab  o’quvchilarida  miyada  qo’zg’alish  jarayoni  tormozlanishdan  ustun  turadi 

va farklangan yoki differentsiya jarayoni qiyin hisoblanadi. O’qish, yozish paytida 

ko’ruv  analizatori  zo’riqib  ko’ruv  yomonlashadi.  Charchash  davomida  eshitish 

sezgirligi ham pasayadi. 

Ko’pchilik  olimlar  darsda  o’tirgan  paytda  bo’yin,  ensa,  orqa  mushaklarning 

zo’riqishini  aniqlaganlar  (statik  zo’riqish)  bilan  va  panja  mushaklari  yaxshi 

rivojlanmagan va nozik koordinatsiya harakati qiyinligi uchun yozish birinchi sinf 

o’quvchilar uchun qiyin hisoblanadi. 



 

280 


 

Shu sababli 1 sinfda darslarning davomiyligi 35 daqiqa, o’quv yili boshida esa 

30 daqiqadan va davomli yozish 5-7 daqiqadan oshmasligi kerak 

Tanaffuslar 10,15,20 daqiqadan beriladi. 

Darsning tuzilishiga qo’yiladigan gigiyenik talablarga o’qitishning ko’rgazmali 

va  faol  ravishda  olib  borilishi  va  bir  ish  turidan  ikkinchi  ish  turiga  almashtirish 

(fizkult  pauza,  mikropauza),  o’quv  kuni  va  haftani  dars  jadvalini  tuzishda 

o’quvchilar  ish  qobiliyatining  kun  davomida  va  hafta  davomida  o’zgarishini 

hisobga olish va boshqalar kiradi. 

O’quv  jarayonini  gigiyenik  me’yorlashda  uning  o’sayotgan,  rivojlanayotgan 

organizmning  imkoniyatlariga  mos  kelishi  ularning  funktsional  yetukligi  hisobga 

olinadi. 

Gigiyenaning  vazifasi  o’qitishning  murakkabligini  saqlagan  holda  barcha 

zo’riqishlarning bolalarning yoshiga mos kelishi va ish qobiliyatini saqlash. 

Hozirgi paytda mashg’ulotlar tuzilishga  gigiyenik talablar quyidagilardan iborat:  

1)

 



Ratsional kun tartibi va o’qitishni to’g’ri tashkil qilish. 

2)

 



Darslarni to’g’ri olib borishni tashkillashtirish. 

3)

 



Bir kunlik va haftalik soatlar miqdorini me’yorlash. 

4)

 



Darslar va tanaffuslar davomiyligini belgilangan bo’lishi. 

5)

 



Tanaffus va ta’tillar soni va davomiyligini to’g’ri bo’lishi. 

Kasbga yo’naltirish masalalarini hal qilish gigiyenistlar, shifokorlar, pedagoglar 

va  psixologlar  oldiga  yoshlarni  kasbga  yo’naltirishni  erta  va  samarali  aniqlash 

tizimini amalga oshiriladigan yo’lini qidirish  vazifasini qo’yadi. 

Kasbga  yo’nalishni    shakllanishi  insonda  maktab  yoshlik  yillarida  kuzatiladi. 

O’smirlik yoshida qiziqish va moyilliklar doirasi kengayadi va mehnat faoliyatida 

qatnashishga  bo’lgan  intilishi  yuzaga  keladi.Maktab  o’quvchilarida  kasbga 

moyillikni  shakllanishi  12  yoshdan  13yoshgacha  bo’lgan  davrda  ko’proq  jadal 

ravishda kuzatiladi.  

Kasbga  moyillik  14—15  yoshda  stabil  harakterga  ega  bo’ladi.  Qizlarda  1-chi 

o’rinni faoliyatni “odam — tabiat”, 2-chi — “odam — badiiy tasvir”, uchinchi— 



 

281 


 

“odam  —  odam”  turi  egallaydi;  o’g’il  bolalarda  esa,  mos  ravishda  “odam  — 

texnika”, “odam — tabiat”, “odam — odam”. 

Kasbga  moyillik  ko’proq  darajada  jins  bilan  aniqlansa,  yetuklik  esa  yosh 

bilan aniqlanadi. 

Hozirgi  vaqtda  kasbga  yo’naltirish  uzluksiz  ta’limni  hamma  tizimiga  kirib 

borishi kerak bo’lib, uning  rolini oshib borishi kuzatilmoqda. 

Kabga  yo’naltirish  –  bu  maktab  o’quvchilariga  kasb  tanlashdashga  yordam 

berish maqsadida ta’sir etishning ko’p jihatli ilmiy asoslangan tizimidir.

 

Maktabda 



kasbga  yo’naltirishni  o’tkazishda  o’quvchilarning  hohishi,  ularni  salomatlik 

holati,  har  bir  shaxsi  individual-tipologik  o’ziga  xosliklari  va  hamda  jamiyatni 

ehtiyojlari  inobatga  olinadi.  Kasbga  yo’naltirishning  muhim  shartlaridan  biri 

kasbni erkin tanlash sharoitlarini yaratish.yu 




Download 6,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   151   152   153   154   155   156   157   158   ...   304




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish