F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”

---

 

1 

 

O’zbekiston Respublikasi  

Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi 

 

F.I.Salomova 

 

Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” 

Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash” 

 

 

 “GIGIYENA. TIBBIY EKOLOGIYA” darsligi 

 

 

 

 

 

 

 

Toshkent-2018 

 

---

 

2 

 

Toshkent tibbiyot akademiyasi, Toshkent Pediatriya tibbiyot instituti 

Mualliflar: 

Salomova F.I. –TTA atrof muhit gigiyenasi kafedrasi 

mudiri, t.f.d., dotsent 

Iskandarova  Sh.T.–

 

Toshkent  Pediatriya  tibbiyot  instituti 

Jamoat  salomatligi,  sog’liqni  saqlashni  tashkil  qilish  va 

boshqarish kafedrasi mudiri, professor 

 

TTA 

Atrof 

muhit 

gigiyenasi 

kafedrasi 

dotsentlari: 

Abdukadirova  L.K.,  Sadullayeva  X.A.,  Axmadaliyeva  N.O., 

Sharipova  S.A.,  ToshPTI  JSSSTvaB  kafedrasi  dotsenti 

Xasanova M. 

 

 

 

Taqrizchilar: 

Zaredinov  D.A.–  Toshkent  vrachlar  malakasini  oshirish 

instituti Gigiyena kafedrasi mudiri, t.f.d., professor  

 

 

 

Ermatov N.J. – TTA Bolalar, o’smirlar va ovqatlanish 

gigiyenasi

 

kafedrasi mudiri, t.f.d., dotsent 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

3 

 

 

O’quv  adabiyotida  atrof  muhit  omillarining  inson  organizmiga  ta’sir 

xususiyatlarini  o’rganish,  olingan  natijalar  asosida  aholi  uchun  eng  muvofiq 

yashash,  mehnat  qilish,  dam  olish  va  davolanish  masalalari  bo’yicha  muhim 

ma’lumotlar  keltirilgan  bo’lib,  bo’lajak  shifokorda  gigiyenaga  doir  bilimlarga 

asoslangan holda aholi o’rtasida sanitar bilimdonlikni oshirishga, sog’lom turmush 

tarzini  targ’ib  qilishga  hamda  kasalliklarni  oldini  olishga  qaratilgan  tadbirlarni 

bajarishga doir tushunchalarni shakllantirishga yo’naltirilgan. O’quv adabiyoti oliy 

tibbiy ta’lim muassasalari talabalari uchun mo’ljallangan bo’lib, adabiyot 5510300 

–  Tibbiy  profilaktika  ishi,  5510100  –  Davolash  ishi,  5111000–Kasb  ta’limi, 

5510200 - Pediatriya ishi 5510900 – Tibbiy biologiya ishi ta’lim yo’nalishlarining 

Davlat ta’lim standarti, o’quv reja va fan dasturlari asosida tayyorlangan. 

Mualliflar o’quv adabiyoti bo’yicha bildirilgan barcha fikr va mulohazalarni 

mamnuniyat bilan qabul qiladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

4 

 

K I R I Sh 

O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  “Oliy  ta’lim  tizimini  yanada 

rivojlantirish  chora-tadbirlari  to’g’risida”gi,  “O’zbekiston  Respublikasida  tibbiy 

ta’lim  tizimini  yanada  isloh  qilish  chora-tadbirlari  to’g’risida”gi  va  “Oliy 

ma’lumotli  mutaxassislar  tayyorlash  sifatini  oshirishda  iqtisodiyot  sohalari  va 

tarmoqlarining  ishtirokini  yanada  kengaytirish  chora-tadbirlari  to’g’risida”gi 

qarorlari  oliy  ta’lim,  jumladan  tibbiy  ta’lim  tizimini  yanada  takomillashtirish  va 

kompleks  rivojlantirish  bo’yicha  eng  muhim  vazifalar  etib:  har  bir  oliy  ta’lim 

muassasasi  jahonning  yetakchi  ilmiy-ta’lim  muassasalari  bilan  yaqin  hamkorlik 

aloqalari o’rnatish, o’quv jarayoniga xalqaro ta’lim standartlariga asoslangan ilg’or 

pedagogik  texnologiyalar,  o’quv  dasturlari  va  o’quv-uslubiy  materiallarini  keng 

joriy  qilish,  o’quv-pedagogik  faoliyatga,  master-klasslar  o’tkazishga,  malaka 

oshirish  kurslariga  horijiy  hamkor  ta’lim  muassasalaridan  yuqori  malakali 

o’qituvchilar  va  olimlarni  faol  jalb  qilish,  ularning  bazasida  tizimli  asosda 

respublikamiz  oliy  ta’lim  muassasalari  magistrant,  yosh  o’qituvchi  va  ilmiy 

xodimlarining stajirovka o’tashlarini, professor-o’qituvchilarni qayta tayyorlash va 

malakasini  oshirishni  tashkil  qilish;  pedagog  kadrlarning  kasb  mahorati  sifati  va 

saviyasini uzluksiz yuksaltirish, horijda pedagog va ilmiy xodimlarning malakasini 

oshirish va stajirovkasini o’tkazish, oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilarini PhD va 

magistratura  dasturlari  bo’yicha  o’qitish,  oliy  ta’lim  muassasalari  va  qayta 

tayyorlash  va  malaka  oshirish  markazlari  o’quv  jarayonlariga  yuqori  malakali 

horijiy  olimlar,  o’qituvchi  va  mutaxassislarni  keng  jalb  qilish,  ta’lim  jarayoniga 

iqtisodiyot  sohalari  va  tarmoqlarining  ishtirokini  yanada  kengaytirish  va  boshqa 

vazifalar belgilangan.  

O’zRning  “Aholining  sanitariya-epidemiologik  osoyishtaligi  to’g’risida”gi 

Qonuni  hamda  O’zR  VMning  “Respublika  sanitariya-epidemiologiya  xizmati 

faoliyatini  va  uni  malakali  kadrlar  bilan  ta’minlanish  tizimini  yanada 

takomillashtirish chora-tadbirlari” to’g’risidagi Qaroriga asosan  

---

 

5 

 

-

 

respublikada  sanitariya-epidemiologik  ahvol  va  radiatsiya  holati  monitoringini 

olib  borish,  kelgusida  aholi  sog’lig’ini  mustahkamlashga,  yashash  muhiti 

omillarining  insonga  zararli  ta’sirini  bartaraf  etishga,  atmosfera  havosi,  tuproq, 

oziq-ovqat  mahsulotlari  va  ichimlik  suv  ta’minoti  manbalari  ifloslanishining 

oldini  olishga  qaratilgan  kompleks  sanitariya-gigiyena,  epidemiyaga  qarshi  va 

tashkiliy chora-tadbirlarni amalga oshirish; 

-

 

eng  avvalo,  o’ta  xavfli  yuqumli  kasalliklar  profilaktikasi,  ularning  o’choqlarini 

bartaraf  etish  va  tarqalib  ketishining  oldini  olishga  yo’naltirilgan  chora-

tadbirlarni  amalga  oshirish  hisobiga  aholini  virusli  va  yuqumli  kasalliklardan 

himoya qilish tizimining samaradorligi va ishonchliligini oshirish; 

-

 

binolar  va  inshootlarni,  suv  ta’minoti,  kanalizatsiya,  oqova  suvlarni  tozalash, 

gidrotexnika  inshootlari  tizimlarini  va  boshqa  ob’ektlarni  loyihalashtirish, 

qurish,  rekonstruktsiya  qilishda,  xom  ashyoning  yangi  turlarini,  oziq-ovqat 

mahsulotlari,  sanoat  buyumlari,  qurilish  materiallari,  ionlashtiruvchi  nurlanish 

manbalari,  kimyoviy  moddalar,  biologiya  vositalari,  tibbiy  va  immunobiologik 

preparatlarni ishlab  chiqarish va  qo’llashda  sanitariya  normalari,  qoidalariga va 

gigiyena normativlariga rioya qilinishi ustidan nazoratni ta’minlash; 

-

 

aholi  punktlari  va  hududlarni  saqlash,  sanoat,  qishloq  xo’jaligi  va  xo’jalik-

maishiy  chiqindilarni,  shu  jumladan  radioaktiv  va  zararli  moddalarni  to’plash, 

saqlash,  tashish  va  utilizatsiya  qilish  ustidan  zarur  sanitariya-epidemiologik 

nazoratni ta’minlash; 

-

 

avariyali  vaziyatlarni  tugatishda  sanitariya-gigiyena  va  epidemiyaga  qarshi 

tadbirlarni  amalga  oshirish,  manfaatdor  vazirliklar  va  idoralarning  tegishli 

bo’linmalarini jalb etgan holda yuqumli va parazitar kasalliklarni aniqlash; 

-

 

oilada  tibbiy  madaniyatni  oshirish,  sanitariya  normalari  va  qoidalariga  rioya 

qilinishi,  shuningdek  sanitariya-epidemiologiya  masalalarida  xotirjamlikni 

ta’minlash bo’yicha aholi orasida keng tushuntirish ishlari olib borilishini tashkil 

etish gigiyenaning eng muhim yo’nalishlari etib belgilangan. 

 

---

 

6 

 

Hozirgi  kunda  respublikamizda  sanitar-gigiyenik,  epidemiologik  va  radiatsion 

xavfsizlik  barqaror  bo’lib  boshqa  davlatlardan  o’ta  xavfli  yuqumli  kasalliklarning 

kirib kelishiga yo’l qo’yilmayapti hamda O’zbekistonda istiqomat qilib kelayotgan 

32,5  milliondan  ortiq  aholining  sanitar-gigiyenik  va  epidemiologik  barqarorligini 

yuqori darajada ta’minlangan. 

Qo’lingizdagi  o’quv  adabiyoti  bo’lajak  shifokorlarda  gigiyenaga  doir 

dastlabki bilimlarga asoslangan holda aholi o’rtasida sanitar bilimdonlikni oshirish 

bo’yicha  tadbirlarni  bajarish,  atrof  muhit  omillarini  inobatga  olib,  aholi  o’rtasida 

sog’lom  turmush  tarzi  tushunchalarini  shakllantirishga  hamda  kasalliklarni  oldini 

olishga  qaratilgan  tadbirlarni  bajarishga  doir  tushunchalarni  shakllantirishga 

yo’naltirilgan.  Mualliflar  o’quv  adabiyoti  bo’yicha  bildirilgan  barcha  fikr  va 

mulohazalarni mamnuniyat bilan qabul qiladi.