F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”

Taomnoma tuzish tartibi: 

1.Hafta  davomida  tayyorlanishi  lozim  bo’lgan  ovqatlarning  ro’yxati  tuziladi. 

Bunda qozonga solinadigan mahsulotlarga bo’lgan gigiyenik talablar, ovqatlarning 

nomlari va ularning tarkibi (namunaviy kartoteka asosida) inobatga olinadi. 

2.Mahsulotlarning  nomlari  tuzilib,  bunda  harbiy  xizmatchilar  ovqatlanish 

me’yorlariga,  omborxonadagi  bor  bo’lgan  ovqat  mahsulotlarining    turlariga  va 

almashtirilishi mumkin bo’lgan mahsulotlar jadvaliga tayaniladi. 

3.Bir hafta uchun kerak bo’lgan umumiy ovqat mahsulotlarining miqdori hisolanib, 

uni  ovqatlanishning  fiziologik  me’yorlariga  muvofiqligi  taqqoslanadi.  Agar  tahlil 

natijasiga  ko’ra  mahsulotlarning  miqdori  va  turi  o’rtasida  sezilarli  farq 

---

 

594 

 

kuzatiladigan  bo’lsa,  ovqatlarning  miqdori  va  energetik qiymatini  o’zgartirmagan 

holda boshqa mahsulotlar bilan o’zgartirish amalga oshiriladi. 

      №1  turdagi  bir  kunlik  ovqat  me’yorlari  (umumqo’shin  payogi)  (№288  - 

buyruq) 

Qora bug’doy unidan va bug’doy unidan non – 350g 

1 navli bug’doy unidan non – 400g 

2 navli bug’doy unidan non – 10g 

Har-xil do’lmalar – 120g 

Makaronlar – 40g 

Go’sht – 175g 

Baliq – 100g 

O’simlik yog’i – 40g 

Tuxum – 4 (bir haftada) 

Shakar – 70g 

Tuz – 30g 

Choy – 1,2g 

Lavrbargi – 0,2g 

Garmdori – 0,3g 

Xantalkukuni – 0,3g 

Sirka – 2g 

Tomat- pasta – 6g 

Sabzovatlar jami – 900g, quyidagilar 

Kartoshka – 450g 

Karam – 150g 

Lavlagi – 30g 

Sabzi – 60g 

Piyoz – 80g 

Osh ko’katlar, bodring, pomiqdor -40g 

Qovoq – 70g 

---

 

595 

 

Rediska, sholg’om – 20g 

Quritilgan mevalar – 20g 

Harbiy  xizmatchilar  ovqatining  to’la  qiymatliligi  to’liq  deb  hisoblanadi, 

qachonki  agar  taomnoma  tarkibidagi  barcha  ovqat  mahsulotlarining  miqdori  va 

energetik  ko’rsatkichlari  gigiyenik  me’yorlarni  ko’zda  tutgan  bo’lsa.  Shuning 

uchun  har  oyda  1  marta  haftalik  taomnomaning  kimyoviy  tarkibi  va  uning 

energetik qiymati hisoblash usuli yordamida tekshirilishi kerak. 

Ovqat  mahsulotlarining  kimyoviy  tarkibini  va  energetik  qiymatini  ovqat 

mahsulotlarining  kimyoviy  tarkibi  ko’rsatilgan  jadvallar  yordamida  hisoblab 

topiladi,  harbiy  xizmatchilar  ovqatlanish  sifati  haqidagi  xulosa  esa  taomnomaga 

bo’lgan quyidagi gigiyenik talablar asosida amalga oshiriladi: 

Kunlik    ovqat  ratsionining  energetik  qiymati  haftaning  ayrim  kunlari  bo’yicha 

ovqatlanish  payogi  me’yorlaridan  u  yoki  bu  tarafga  300-400  kkalgacha 

o’zgarishiga ruxsat etiladi. 

Tayyorlangan ovqat o’z tarkibida oqsillar,  yog’lar, karbonsuvlar, vitaminlar 

va mineral tuzlarning ko’zda tutilgan me’yorlarini tutsin. 

Ovqat  kun  davomida  to’g’ri  taqsimlangan  bo’lsin  (kunlik  energetik  qiymatning 

foizlardagi nisbatida)    

 

Ovqatning 

taqsimlanishi 

Yilning sovuq faslida 

Yilning issiq faslida 

Nonushta 

30-35 % 

35-40 % 

Tushlik 

40-45 % 

20-25 % 

Kechki ovqat 

20-30 % 

35-40 % 

Tayyorlangan  ovqat  xilma-xil  bo’lishi  kerak.  Bir  turdagi  ovqat  hafta 

davomida  boshqa  qaytarilmasligi  lozim,  bundan  faqat  harbiy  xizmatchi  suyuq 

ist’emol qiladigan taomlar  mustasnodir. Bir kun davomida ikki turdagi, ammo bir 

xil mahsulotlardan tayyorlangan ovqatlarning qaytarilishi ham mumkin emas. 

---

 

596 

 

Oshqozon  shirasini  haydaydigan  ovqatlar    (Rassolnik,borsh,  vineget,  qovurilgan 

kartoshka) neytral ovqatlar bilan almashinishi kerak (uga oshi, yormali ovqatlar).  

Katta  hajmga  ega  bo’lgan  ovqatlar  tushlikda  beriladi.  Ularni  nonushtaga  ham 

berishga ruxsat etiladi,ammo har kuni emas. 

“C”gipovitaminozning  oldini  olish  maqsadida  qish  faslining  oxiri  va 

bahorning boshlarida taomnoma tarkibiga iloji boricha katta miqdorlarda tuzlangan 

va xom karamli ovqatlarni yoki ko’katlarni qo’shish tavsiya etiladi. 

Taomnoma tuzish va issiq ovqatlarni tayyorlashda albatta harbiy xizmatchilarning 

ovqatlanishida milliy an’analari va xohishlari inobatga olinishi zarur. 

Qo’shin turlari va yaqin kunlarda ko’zda tutiladigan harbiy harakatlar va jangovar 

mashqlarning xarakterini hisobga olish kerak: motomexanik qismdagi xizmatchilar 

uchun nonushtaga suyuq ovqatlarni berish oqilona deb baholanmaydi, chunki yaqin 

kunlarda  ular  poligonlarda  murakkab  mashqlarni  bajarishlari  zarur;  uchuvchilarga 

esa,  uchishdan  oldin  tarkibida  yuqori  darajada  klechatka  tutuvchi  mahsulotlarni 

berish mumkin emas. 

Bir  mahsulotni  boshqa  mahsulot  bilan  almashtirganda  bir  oy  davomida  shu 

muddatga  mo’ljallangan  yormalar,  makaron  mahsulotlari,  go’sht,  qand  va  yog’lar 

ortiqcha  sarflanmasligi  va  ularning  qiymati  bir  oylik  qiymatdan  ortib  ketmasligi 

zarur. 

Dushman  tomonidan  ommaviy  qirg’in  qurollar  qo’llanilgan  sharoitlarda 

ovqatlanish  noto’g’ri  tashkil  etilsa  yoki  noto’g’ri  saqlangan  bo’lsa,  oziq-ovqat 

mahsulotlari radioaktiv, zaharlovchi va bakterial vositalar bilan jiddiy zararlanishi 

mumkin.  Bu  ovqat  mahsulotlarini  ekspertizadan  o’tkazilmay  is’temol  uchun 

foydalanilsa, bir qism askarlarning jangovorlik holati yo’qolishi va safdan chiqishi 

ehtimoli tug’iladi. Shuning uchun bunday sharoitlarda quyidagi asosiy qoidalarga 

rioya qilish talab etiladi: 

Ovqatlanishni  tashkil  etishda  ishlatiladigan  mahsulotlar  iloji  boricha  kam 

ishlovdan o’tkaziladigan bo’lishi kerak; 

---

 

597 

 

Ovqat mahsulotlarini tashish faqat yopiq transport vositalarida yopiq idishlarda va 

iloji bo’lsa germetik yopilgan idishlarda bo’lishi kerak; 

Issiq ovqatlarni tayyorlash uchun yopiq qozonlardan foydalaniladi; 

-issiq ovqatlarni tayyorlash zararlanmagan joylardagina amalga oshirilishi mumkin 

yoki  zararlanish  o’tib  ketgan  joylarda  amalga  oshiriladi.  O’tib  ketish  deganda 

zararlangan  joylarni  maxsus  ishlovdan  o’tkazish  (dezaktivatsiya,  degazatsiya, 

dezinfeksiya)  ishlari  bajarilgandan  so’nggi  muddat  nazarda  tutiladi. 

Zararsizlantirishishlari  faqat  BOP  joylashgan  maydondagina  emas,  balki 

qo’shinlarning  joylashgan  barcha  maydonlari,  harbiy  texnika  va  dala  oshxonalari 

va undagi tabelli vositalarida bajarilishi shart. 

Agar  joylar  radioaktiv  moddalar  bilan  zararlangan  bo’lsa,  u  holda 

qo’shinlarni  ochiq  joylarda  ovqatlantirish  faqat  ifloslanish  darajasi  1  R/soatdan 

kam bo’lgan sharoitlarda amalga oshirilishi mumkin. Doza quvvati 1 dan 5 R/soat 

gacha  bo’lsa,  ovqatlanish  faqat  palatkalar  va  yer  to’lalarda,  doza  quvvat  5 

R/soatdan  yuqori  bo’lgan  sharoitlarda,  harbiy  xizmatchilarga  quruq  payoklar 

beriladi  va  ovqatlanish  germetik  berkilgan  FVAlarda  amalga  oshiriladi.  Bunday 

sharoitda FVA larga beriladigan havo albatta tozalanishi shart. 

Harbiy  harakatlar  vaqtida  harbiy  xizmatchilarning  ovqatlantirilishi  sanitar 

nazoratidan o’tkazishdagi asosiy vazifalarga quyidagilar kiradi: 

-BOP ning to’g’ri tashkil qilinganligi va issiq ovqatlarning tayyorlanishini nazorat 

qilish; 

-tayyorlangan ovqatlarni o’z vaqtida tarqatilishini nazorat qilish; 

-beriladigan ovqatlar, shu jumladan quruq payoklarning sifatini nazorat qilish; 

-gipovitaminoz  holatini  oldini  olish  (sintetik  preparatlar  yoki  vitaminli 

damlamalardan foydalanish); 

-xo’jalik  vzvodi  a’zolari  va  hamma  bo’lim  a’zolarini  gigiyenik  masalalar  bilan 

tarbiyalash. 

    

Dushman tomonidan ommaviy qirg’in qurollari qo’llanilgan sharoitda tibbiy 

xizmat  xodimlarining  vazifalari  yanada  murakkablashadi,  chunki  ovqat 

---

 

598 

 

mahsulotlari  RM,  ZM.  Bakterial  vositalar  bilan  zararlanganligini  ekspertizadan 

o’tkazish  lozim  bo’ladi.  Agar  mahsulotlar  zararlangan  bo’lsa,  ularni  ishlatilishi 

mumkinligi  haqida  biror  qarorga  kelish  lozim  bo’ladi  va  bu  mahsulotlarni  to’liq 

maxsus  ishlovdan  o’tkazilishini  nazorat  qilish  talab  etiladi.  Maxsus  ishlovdan 

o’tkazish  tadbirlari  maxsus  ishlovdan  o’tkazish  punktlarida  (PSO)  amalga 

oshiriladi. 

   

 Mahsulotlarni  radioaktiv  moddalar  bilan  zararlanganligi  ekspertizadan 

o’tkazishda  shu  narsaga  e’tibor  berish  lozimki,  zararlanish  yuzaki,  miqdoriy  va 

hajmiy  bo’lishi  mumkin.  Shu  bilan  birga  tarkibiy  zararlanish  ayniqsa  non  va  tuz 

uchun  juda  xosdir.  Bunday  holat  shu  mahsulotlarning  sekin  parchalanuvchi 

neytronlarni o’ziga yutishi natijasida sun’iy radioaktivlikka aylanib qolishi tufayli 

yuz  beradi.  Hosil  bo’lgan  RM  larning  yarim  parchalanish  davri    juda  qisqa, 

shuning  uchun  bu  mahsulotlarni  dezaktivatsiya  qilish,  ularni  vaqt  orqali  ushlash 

natijasida amalga oshirilishi maqsadga muvofiq. 

    Boshqa  turdagi  zararlanishga  keladigan  bo’lsak,  ularni  dezaktivatsiya  qilish 

masalasi  haqida  faqat  zararlanish  kategoriyasini  hisobga  olgan  holda  hal  etiladi: 

mahsulotlar zararlovchi moddalar bilan RED (PDU) dan ortiq bo’lgan sharoitlarda, 

ular dezaktivatsiya qilinmaydi, balki yo’qotiladi yoki uzoq muddatli saqlash uchun 

maxsus omborxonalarga jo’natiladi. 

    

Ovqat  mahsulotlari  ZM  bilan  zararlangan  bo’lsa,  zararlanish  darajasi  kam 

yoki  o’rtacha  zararlanish  darajasida  bo’lsagina  dezaktivatsiyadan  o’tkazilishi 

mumkin.  Kuchli  zararlangan  mahsulotlar  dezaktivatsiya  qilinmaydi,  balki 

yo’qotiladi.