Eynshteyn. Nisbiylik nazariyasi

G
– gravitatsiya doimiysi bo„lib, u 6.67∙10
−11
m
3
∙sm
−2
∙kg
−1
ga teng; 
M
– Yerning 
massasi; 
m
– Yer bilan tortishayotgan boshqa jism massasi; 
r
– Yer va u bilan tortishayotgan 
jism orasidagi masofa.
Hamyon o„z egasi bo„lgan odamga nisbatan Yerdan biroz yuqoriroqda turibdi va shu 
sababli u kamroq kuch bilan tortiladi. Dastro„mol va kalitlar bilan nima yuz beradi? Tortishish 
massa markazi tomon yo„nalganligi boisida, biz sanagan har to„rtala buyumlarning orasini 
bog„lovchi chiziqlar, o„zaro paralell bo„lmaydi. Pastga tushish boshlanishi bilanoq, hamyon va 
qo„l telefoni Yerga shiddat bilan tusha boshlaydi, dastro„mol va kalitlar esa, yerga ikki tarafdan 
yaqinlashadi (1-rasm). Ba‟zan bu jarayonni tushuntirish uchun, dengiz qirg„oqlaridagi suv 
ko„tarilishlarini misol qilib keltiriladi. Chunki, ushbu ko„tarilishlarni ham aynan o„sha 
tortishish kuchi vujudga keltiradi. 
2)
Koinotda: 
Buyumlar o„zlarini yuqorida keltirilgan tarzda tutishlari uchun Yer bilan yaqinlik kerak 
bo„ladi. Bu holda bizning tasavvurimizdagi tajriba qahramoniga Yerga og„riqli qo„nish, 
aniqrog„i Yerga kelib urilishga avvaldan tayyorlangani ma‟qul. 
1-rasm 
2-rasm 

---

86 
Qisqa muddat davomida hamda, hech qanday axborotgan ega bo„lmay turib, 
odam o„zining katta tezlik bilan erkin tushmoqdami, yoki, nol daraja gravitatsiya 
bilan muallaq turibdimi – buni anglay olmaydi. Shunga o„xshash hissoyotni yuqoriga 
sakrash vaqtida ham tuyish mumkin: traektoriyaning eng yuqori nuqtasida, qulash va 
vaznsizlikni faqrlashning imkoni yo„q. Ekvivaletnlik tamoyili ham aynan mana shu 
ikkiyoqlamalikka asoslangan. Lekin, biroz kutilsa, baribir, ertami-kechmi, 
vaznsizlikda ham ideal holatdan og„ish boshlanadi. Geometriyani yodga olamiz: 
uncha katta bo„lmagan o„lchamlarda biz Yerning shaklining sharsimom yoki, yassi 
ekanligini bila olmaymiz. Lekin olis masofalarda va katta o„lchamlarda, Yerning 
sharsimon ekanligidan, uning ustida to„g„ri chiziqning og„ayotganligini va u 
egrilanib, yoy ko„rinishiga kelayotganini ilg„aymiz. Aynan ushbu o„xshashlik, 
gravitatsiyaning nisbiylik nazariyasiga tadbiq etilishi uchun kalit vazifasini bajarib 
berdi. 
Ko„r qong„iz yer sirti bo„ylab o„rmalab borar ekan,
u o„zi bosib o„tgan yo„lning egri chiziqli ekanini bilolmaydi.
Menga esa, bu narsani bilish baxti nasib etdi
.