Eynshteyn. Nisbiylik nazariyasi

Butun o‘z qismlarining yig‘indisiga teng bo‘lmasa 
 
Agar nisbiylik nazariyasi olamida zamon va makon shkalalari yanglish olinsa, unda, mazkur 
shkalalarga tayanib hosil qilingan har qanday kattalik ham yanglish qiymat kasb etadi. Masalan, 
yana tezlikni olamiz. Aytaylik, 
u
tezlik bilan harakatlanayotgan 
D
sanoq tizimidan gorizont 
tekisligiga paralell to„g„ri chiziq bo„yicha uchayotgan pashsh ko„rinmoqda. Uning qanday tezlik 
bilan uchayotganligini aniqlash uchun bizga, uning vaqt bo„yicha 
t
′ va 
x
′ o„qi bo„yicha 
koordinatalari kerak bo„ladi. 
D
sanoq tizimidagi tezlikning o„lchovi:
Lekin, 
G
sanoq tizimida, pashshaning tezligi fazo va vaqtning boshqa koordinatalari, 
x
va 
t
bo„yicha hisoblanadi.
Lorents o„zgartirishlari bizga, pashshaning o„zgarib borayotgan vaqt oralig„ida, makon (fazo) 
bo„ylab uchib borayotgan har ikkala tezliklarini o„zaro bog„lash imkonini beradi: 
Ushbu tenglama ustida mulohaza yuritib ko„rsak, undan yorug„lik tezligiga erishib 
bo„lmasligini anglash mumkin. Lekin tafakkurimizda bunga nisbatan isyon ko„taruvchi 
quyidagicha fikr paydo bo„ladi: agar biz, yorug„lik tezligida bo„lmasa ham, lekin uning 
tezligining yarmisiga teng ( ) tezlik bilan harakatlanuvchi kemani shuurimizda tasavvur etsak va 
bu kemaning palubasida, pulemyot bo„lib, u ham aynan yorug„lik tezligining yarmisiga teng ( ) 
tezlik bilan o„q otadigan bo„lsa-chi? Bu, – hech bo„lmaganda nazariy jihatdan – qirg„oqdagilar 
uchun pulemyot o„qlari 
c
tezlik bilan havoda uchayotganini ko„rish mumkin bo„ladi deganimi? 
Lekin Eynshteyn bizga tajribaning mutlaqo boshqa natijasi haqida xabar beradi: 
Ko„rib turganingizdek, nisbiy arifmetikada, bir taqsim ikki va bir taqsim ikkinning yig„indisi 
to„rt taqsim beshga teng bo„lib chiqmoqda.