Eynshteyn. Nisbiylik nazariyasi

-t
1
) 
y

x

x

A 
B 
x
1
 
X
2
 t
2
 
 
Ha! 
u 
A 
y

 
x
1
 t
1
 
16-rasm 
17-rasm 
Ha! 
c 
L
′
 
L
′
 
B
′
 
A
′
 
X
1
′
 t
1
′
 
 
t
1
′
 
Ha! 
Ha! 
X
2
′
 
t
2
′
 
c 
c 
15-rasm 

---

64 
Agar bu ifodaga Lorents o„zgartitishlarini tadbiq etsak juda hayratlanarli natijaga 
ega bo„lamiz: 
bunda =
. 
Kema tezligi har qanday holatda ham yorug„lik tezligidan kichik bo„ladi 
(
u
<
c
). Shunga ko„ra, 
β
ning qiymati doimo 1 dan kichik, shuningdek, 
L
ham 
L′
kichik qiymatga ega bo„ladi. ya'ni, 
G
sanoq tizimi kuzatuvchilari uchun, kema 
tryumi, 
D
sanoq tizimi kuzatuvchilari talqinidagidan ko„ra nisbatan qisqaroqdir. 
Aynan shuni, Lorents siqilishi deyiladi. 
Endi boshqa bir holatni tasavvur qilamiz. Bunda turli xil sanoq tizimlariga 
tegishli bo„lgan kuzatuvchilar aynan bitta hodisotni qayd qilishlari kerak bo„ladi. 
ularning vazifasi – vaqt intervalini qayd qilishdan iborat. O„zining «Harakatdagi 
jismlar elektrodinamikasiga» nomli maqolasida Eynshteyn anchayin oddiy misol 
keltiradi. Ikkita 
G
va 
D
sanoq tizimlariga ega bo„lgan holda, u 
D
sanoq tizimini 
G
sanoq tizimiga nisbatan o„zgarmas va bir maromli 
u
tezlik bilan harakatlanishini 
faraz qiladi. U soatni 
D
sanoq tizimining qoq markaziga o„rnatadi va o„ziga-o„zi 
«
Qo„zg„almas sanoq tizimidagi kuzatuvchi uchun bu soatning yurishi qanchalik 
tez
?» deb savol beradi.
Lorents o„zgartirishlariga tegishli formula qo„llanganidan so„ng, quyidagi 
javob olingan: 
Bundan esa Eynshteyn quyidagicha xulosa chiqargan: «
... bundan kelib 
chiqadiki, tinch holatda turgan kuzatuvchining sanoq tizimidagi soat, 1−β soniyaga 
ortda qoladi
». Shuning uchun ham, qo„zg„almas sanoq tizimida turgan kuzatuvchi 
uchun, harakatdagi sanoq tizimining vaqti, o„zining vaqtiga qaraganda sekinroq 
kechadi.

---

65