Estetika kategoriyalarining an’anaviy va zamonaviy tasnifi

Ulug‘vorlik va tubanlik tushunchasining mohiyati. Ingliz nafosatshunosi E.Byork go‘zallikni 

ulug‘vorlik  bilan  qiyoslaydi  va  ularni  alohida  tushunchalar  sifatida  tadqiq  etadi.  I.Kant  esa 

go‘zallik va ulug‘vorlikni uyg‘unlikda rivojlanuvchi tushunchalar deb hisoblaydi. Ulardan farqli 

o‘laroq,  Xegel,  ulug‘vorlikni  go‘zallikning  bir  ko‘rinishi,  ulug‘vorlik  –  zohiriy  go‘zallikning 

botiniy go‘zallikka aylanishi, deb tushuntiradi.  

Ulug‘vorlik  –  insonning  narsa  hodislarga  estetik  va  axloqiy  mezonlar  bilan  yondashishi  va 

ulardan yuksak hayratlanish tuyg‘usini hosil qiluvchi estetik hissiyot majmuidir. Ulug‘vorlikning 

ko‘lami go‘zallik ko‘lami kabi cheksizdir.  

Tabiatdagi  ulug‘vorlik  cheksiz  osmon,  purviqor  tog‘lar,  yuksak  cho‘qqilar,  moviy 

dengizlar,  ming  yillik  chinorlar,  shuningdek,  vulqon  va  chaqmoq  singari  tabiat  hodisalarida 

---

namoyon bo‘ladi. Ular uzoqdan kishilarda hech qanday hayajonli taassurot qoldirmaydi. Biroq, 

ularga  yaqinlashganimiz  sari  ruhiyatimizni  hayajon,  jo‘shqinlik  egallay  boshlaydi,  ularni 

butunligicha  ko‘z  bilan  qamrab  ololmaslik  darajsiga  etganda  esa  bu  hayajon  yanada  ortadi. 

Tabiatdagi  ulug‘vorlik  matematik  va  dinamik  xususiyatga  ega.  Matematik  xususiyatida  xajm, 

dinamik xususiyatida kuch ustuvor ahamiyatga kasb etadi. Biroq, ikkala xususiyat ham insonda 

kuchli hayrat va hayratlanish tuyg‘ularini paydo qiladi.  

Jamiyatdagi ulug‘vorlik umuminsoniy qadriyatlar, qahramonlik, jasorat, xalqparvarlik, 

bunyodkorlik tushunchalari bilan uyg‘unlashadi. Davlatda barqarorlik, jamiyatda adolat 

ustuvorligi, shaxsning erkin va hurfikrlilik asosida faoliyat olib borishi ijtimoiy tizimning 

ulug‘vorligini aks ettiradi.