Estetika kategoriyalarining an’anaviy va zamonaviy tasnifi

Estetik qadriyat. Bir yoki bir necha estetik xususiyatni o‘zida jam qilgan qadriyatni biz estetik 

qadriyat deymiz. Estetik qadriyatlar inson va jamiyat hayotida muhim o‘rin egallaydi. Go‘zallik, 

ulug‘vorlik, Registon me’morlik majmui,  «SHashmaqom», Navoiyning  «Xamsa»si, Rafaelning 

rang tasviri, SHekspir asarlari—bular hammasi estetik qadriyatlardir. Biz ular haqida fikr yuritar 

ekanmiz,  odatda  «bebaho»  degan  so‘zni  ishlatamiz,  bu  bilan  biz  ularning  qadri  nihoyatda 

balandligini,  oddiy–kundalik  baholash  mezonlaridan  yuksak  turishini  ta’kidlaymiz.  Estetik 

---

qadriyatlar  sof  ma’naviylik,  ya’ni  itellektual—hissiy  jihati  bilan  birga,  ma’naviylik  va 

moddiylikning omuxtasi sifatida namoyon bo‘ladi.  

Estetik baho. Qadriyat va baho, yuzaki qaraganda, mohiyatan bir xil bo‘lishi kerakdek tuyuladi. 

Aslida  ular  orasida  o‘ziga  xos  farq  mavjud.  To‘g‘ri,  estetik  qadriyat  ob’ektning  sub’ektga 

munosabatini  anglatadi,  ob’ekt,  odatda,  o‘ziga  xos  xususiyatlarga  ega  bo‘ladi.  Lekin  bu  – 

muayyan go‘zallik yoki ulug‘vorlik hamma uchun ham, hamma vaqt ham bir xildagi go‘zallik va 

ulug‘vorlik  bo‘lib  qolaveradi,  degani  emas.  CHunki  estetik  baho  sub’ektning  ob’ektga 

munosabati,  u  ob’ektning  qadriyatini  belgilaydigan  xususiy  mezon,  bu  xususiylik  shaxsga, 

jamiyatga va zamonga tegishlidir.  

Estetik did. Estetik did tushunchasining o‘ziga xosligi shundaki, u   bir tomondan, idrok, fahm, 

farosat  kabi  ildizi  aqlga  borib  taqalsa,  ikkinchidan,    o‘zining  ehtiros,  his—hayajon,  sub’ektiv  

baxolash  xususiyati  bilan    ulardan  ajralib  turadi.  SHu  sababli  biz  did  haqida  gapirganimizda 

odatda,  estetik  did  deganda  –  insondagi  go‘zallik,  ulug‘vorlik,  fojiaviylik  singari  estetik 

xususiyatlarni, umuman, nafosatni  idrok etish qobiliyatini nazarda tutiladi.  

Estetik  ideal.Ideal  deganda,  biz  odatda  muayyan  bir  inson  shaxsi  yoki  ijtimoiy–tarixiy 

hodisaning  boshqalar  tomonidan  yuksak  namuna,  oliy  maqsad  hamda  komillik  tarzida  qabul 

qilinishini  nazarda  tutamiz.  U  tasavvurdagi    shaxs  yoki  jamiyatni  real  shaxslar  va  mavjud 

jamiyatdan yuqori qo‘yish, ya’ni ideallashtirish bilan bog‘liq.