Erte taniw

81 
16 
O`z betinshe jumis tapsirmalari 
89 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

- 5 - 
KIRISIW 
«Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati» pa`ninin` maqseti ha`m waziypalari (4 saat) 
Jobasi: 
1.
Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyatinin` tariyxqa qatnasi 
2 Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyatinin` izertleniwi ma`selesi 
2.
Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyatinin` da`wirlrege ajiratiw ma`selesi 
 
Tayanish tusinikleri: 
1. Qaraqalpaq xalqinin` erte erte da`wirdegi tariyxi tuwrali mag`liwmatlar beriw. 
Qaraqalpaq a`debiyati tariyxina ilimpazlardan S.P. Tolstov, P.P. Ivanov, T. A. Jdanko, S. Kamalov, 
M. Nurmuxamedovlardin` pikirleri.
2. Qaraqalpaq a`debiyatin u`yreniwde tariyxiy mag`ıliwmatlar menen tanisiw 
3. Qaraqalpaq a`debiyatin u`yreniwde tu`rkiy xaliqlarg`a ortaq jazba estelikler 
 
1.1. Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyatinin` tariyxqa qatnasi 
Du`n`yadag`i qaysi bir xaliqtin` yaki ma`mlekettin` ma`deniyati tariyxin u`yrenetug`in bolsaq, sol 
xaliqtin` tariyxiy turmisina barip tamirlasatug`inina ko`zimiz jetedi. Sonliqtan, qaraqalpaq xalqinin` 
ma`deniyati, yag`niy a`debiyati tuwrali so`z eter bolsaq, biz a`lbette onin` tariyxi menen 
baylanistirmay u`yreniwimiz mu`mkin emesligin an`laymiz. 
Qaraqalpaq xalqinin` erte erte da`wirdegi tariyxi tuwrali mag`liwmatlar. P.P.Ivanovtin` «Sbornik 
materiali po istorii karakalpakov» (M.,L.,1935), «Sbornik etnografii» (Kniga IV, 1940), «Sovetskoe 
Vostokovedenie» (Kniga III, 1943), C.P.Tolstovtin` «Qaraqalpaq xalqinin` kelip shig`iwi». (Kratkoe 
soobshenie instituta etnografii. Kn 2, 1947), «Qaraqalpaqlar arxeologiyasinin` izertleniwinin` 
juwmaqlari (Byulleten` AN UzSSR, 1945, N 9-10)., O`zR IA Qaraqalpaqctan filialinin` tariyxiy 
sektori ilimpazlarinin` qatnasiwinda shiqqan «Qaraqalpaq-stan ASSR tariyxi», «Qaraqalpaq 
tariyxinin` ocherkleri», M.K.Nurmaxamedovtin`, T.A.Jdankonin`, S.K.Kamalovtin` «Karakalpaki» 
(Izd.»Fan»,T.1971) ha`m basqa da bir qatar tariyxiy miynetlerde ken` tu`rde ko`rsetilgen. 
Tariyx ilimlerinin` doktori T.A.Jdanko «Qaraqalpaq xaliq da`stani «Qiriq qiz» bizin` eramizdan 
buring`a V a`sir waqiyalarin ko`z aldimizg`a keltiriwshi birden-bir qunli shig`armalardin` biri»
a`
dep 
jazadi. 
Ko`rip o`tkenimizdey, qaraqalpaq a`debiyatinin` sag`alari ku`ta` a`yyemgi zamanlardan baslanadi 
eken. Bunday isenimli sheshimdi basqa da ilimpazlardin` pikirleri tastiyiqlaydi. «Qaraqalpaq 
poeziyasinin` derekleri og`ada erte zamanlardan, a`yyemgi waqitlardan baslanadi, -dep jazg`an edi 
akademik M.K.Nurmuxammedov. -»...Qaraqalpaq poeziyasinin` do`rewin qaraqalpaqlardin` xaliq 
bolip qa`liplesiwi menen baylanistiriw, al poeziyanin` sag`alarinin` a`dewir erte waqitlardan, 

---

- 6 - 
qaraqalpaq xalqi kelip shiqqan a`yyemgi massagetlerdin`, chernoklobuki - pecheneg qa`wimlerinin`, 
qipshaq, nog`ay awqamlarinin` ruwxiy o`mirinen izlew kerek»
g`
. Belgili alim, professor I.Sag`iytov 
«Tariyxqa na`zer salsaq, qaraqalpaq xalqi en` a`yyemgi xaliqlardin` biri ekenligin, onin` a`sirlerden
arig`a ketetug`inin ko`remiz, - dep jazadi... qaraqalpaq a`debiyatinin` tariyxin tek g`ana beridegi 
XVIII a`cirdegi ayirim faktler menen sheklemey, anag`urlim erte waqitlardan baslap izertlew kerek
q
. 
Filologiya ilimlerinin` doktori, professor K.Mambetov qaraqalpaqlardin` ma`deniy ha`m a`debiy 
miyraslari boyinsha to`mendegidey pikirlerge kelgen edi: «Qaraqalpaqlar shig`istin` a`yyemgi 
xaliqlarinin` biri bolip tariyx betlerinen ko`p a`sirlik ma`deniy ha`m a`debiy miyraslarin saqlap 
qalg`an xaliqlardin` biri, ...uzinnan sibay sozilg`an jawgershilikler xaliqtin` ruwxiy ma`deniyatinin` 
toliq saqlanip qaliwina mu`mkinshilik bermedi»
4
.
Ko`pshilik ilimpazlar qaraqalpaq a`debiyatinin` qa`liplesiw da`reklerin a`yyemgi tu`rk tilles 
xaliqlardin` jazba estelikleri menen baylanistiradi Shininda da o`zbek, qazaq, qirg`iz, tatar, 
azerbayjan, tu`rkmen ha`m basqa da tu`rkiy tilles xaliqlardin` a`debiyatlari siyaqli, qaraqalpaq 
xalqinin` da a`debiyatinin` tariyxi sol a`yyemgi jazba esteliklerge barip ushlasatug`ini gu`man 
tuwdirmaydi.