3.3. Narx bilan bog’liq rag’batlantirish strategiyalari
Narx bilan bog’liq rag’batlantirish usullari kuponlar, chegirmalar, katta
miqdorda tovarni bepul taklif qilish, imtiyozli kreditlash, pul kompensasiyasi, maxsus
bitimlarni qamrab oladi.
58
Kuponlar – muayyan magazinda belgilangan tovarni xarid qilishda pul tejashni
kafolatlaydigan rasmiy sertifikatlar. Kuponlarning asosiy ustunligi – ma’lum bir
xaridorlar toifasi uchun oldindan e’lon qilmasdan turib narxni pasaytirish imkoniyati
hisoblanadi. Kuponlar ko’pincha bosma matbuot, to’g’ridan-to’g’ri pochta reklamasi
orqali, ushbu yoki unga yo’ldosh bo’lgan tovar o’rovining ichida yoki tashqarisida
(fotoplenka o’rovida bepul proyavka qilishga kupon) tarqatiladi.
Kuponlar mahalliy gazetada reklama e’lonlari orqali chop etilishi mumkin.
Ishlab chiqaruvchilar pochta orqali chegirma iste’molchining ushbu tovarni xarid
qilish istagiga ta’sir etishiga umid qiladi va bu haqiqatda shunday bo’ladi. Kuponni
kesib olib, sotuv joyiga kelish, xuddi shu tovarni umumiy asoslarda sotib olayotgan
xaridorlar bilan taqqoslaganda narxdan chegirma huquqini ko’rsatish lozim.
Kuponlar yangi mijozlarni shu tovarga jalb qilish uchun, mazkur tovarga
moyillik va takroriy xaridni rag’batlantirish uchun tovar o’rovining ichida yoki
tashqarisida bo’lishi mumkin. Kuponlar boshqa mahsulotlar ichiga joylashtirilishi
ham mumkin (masalan, bolalar shampuniga kuponlar pamperslar ichiga
joylashtiriladi). Kuponlar ko’pincha uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar,
avtomobillar yoki asbob-uskunalar uchun to’g’ridan-to’g’ri chegirma sifatida, ba’zida
esa – iste’molchining xaridni tasdiqlaganidan so’ng xarajatlarning bir qismini qoplash
sifatida taklif etiladi.
Kuponlarni pochta orqali yoki tovar o’rovida olish eng ko’p tarqalgan, gazeta
va jurnallardan esa – atigi 6% kuponlar olinadi. Kuponlardan asosiy foydalanuvchilar
ayollar hisoblanadi – 88%, eng ko’p kuponlar oziq-ovqat magazinlar orqali o’tadi –
86%. Bu yerda psixologik ta’sir chegirma hajmida emas, balki «imtiyozlilik»
elementida, chunki bir nechta avlod bayram buyurtmalari uchun talonlarda o’sib katta
bo’lgan. Kuponlardan foydalanish ko’lami shuningdek, kuponlarni tarqatish
usullariga, ularning xilma-xilligi vaa samaradorligiga bog’liq.
Kuponlar shaxsiy imtiyoz taassurotini uyg’otadi va uzoq muddat
foydalaniladigan tovarga to’g’ridan-to’g’ri chegirma yoki xaridni amalga
oshirgandan so’ng xarajatlarning bir qismini qoplash sifatida taklif etilishi mumkin.
59
Xarajatlarning bir qismini qoplash – tovarni xarid qilishda ma’lum miqdordagi pulni
qaytarishdir.
Reklama nuqtai nazaridan, kuponda xabarni shunday ishlab chiqish kerakki, u
reklamada yoritilgan asosiy jihatlarni kuchaytirishi kerak, boshqa mavzuni
rivojlantirishi emas. Xuddi shuningdek rejalashtirilgan chegirmalar mahsulotning
kuchli tomonini ta’kidlashi lozim, masalan, birinchi yildagi ekspluatasiya uchun
ekspluatasiya xarajatlari yoki avtomobil uchun yoqilg’ini to’lash taklifi avtomobil
dvigateli tejamkorligi yoki ishonchliligini oddiygina chegirmadan ko’ra ko’proq
ta’kidlashi mumkin.
Sotishni rag’batlantirishda savdo kuponlari va qog’ozsiz kuponlar farqlanadi.
Savdo kuponlari faqat shu magazinda qabul qilinishi mumkin. Qog’ozsiz kuponlar –
xaridorlarga xarid kartochkalari guvohnoma (pensionerlar, veteranlar uchun)
ko’rsatishda taqdim etiladigan chegirmalar. Ularning kamchiligi qisqa muddat amal
qilishi va tarqatish uchun qo’shimcha xarajatlar talab qilinishidir.
Iste’molchilar kuponlar yordamida ular muntazam ravishda foydalanadigan
tovar uchun chegirma oladi yoki kamdan-kam xarid qilinadigan tovar uchun riskni
qisqartiradi. Ijobiy aloqalar qanchalik ko’p bo’lsa, soxta aloqa qiymati shunchalik
past va tadbir rentabelligi shunchalik yuqori bo’ladi. Maqsadli muloqot doirasining
qaysi qismi rag’batlantirish taklifiga javob qaytarishini tushunish kerak.
Rag’batlantirish tadbirini o’tkazishda shuni hisobga olish lozimki, iste’molchilarning
bir qismi doimiy ravishda kuponlardan foydalanadi, boshqa qismi esa – kamdan-kam
foydalanadi yoki umuman foydalanmaydi. Kuponlardan foydalanish sodiq
iste’molchilarni qo’llab-quvvatlashdan ko’ra yangi tovarlarga e’tibor jalb qilish yoki
sinov tariqasidagi xaridlarni rag’batlantirish uchun samaraliroqdir.
Xaridorlarning katta qismi kuponlardan foydalanmaydi, ularda hech qanday
manfaat ko’rmaydi (60-62%), o’zi bilan olish yoddan chiqadi (16-17), haddan ortiq
band (9-10), taqdim etilgan tovarlarga muhtoj emas (8-9) yoki chegirma miqdori
ularni qiziqtirmaydi (4-5%).
Added Value agentligining ma’lumotlariga ko’ra, kuponlar yangi tovarlar
(40%), odatiy tovarlar (34), muntazam xarid qilinmaydigan tovarlar (22) sinab
60
ko’rishga, xohish-istaklarni o’zgartirishga (14%) undaydi. Umumiy ko’rsatkichning
33%ini nomuntazam foydalanuvchilar tashkil kilib, kuponlarning 7%i ularga to’g’ri
keladi. Ko’plab sodiq xaridorlar uchun kuponda 7-15% miqdoridagi chegirma jalb
etuvchan bo’lib, ularni navbatdgi xarid uchun tovar o’rovidagi kupon kam qiziqtiradi.
Kuponlar oyiga bir marta (36%) va uch oyda bir marta (23%) eng ko’p qo’llanadi.
Iste’molchilarning ko’pchiligi kuponlardan kichik miqdorda foydalanadi.
Nielsen Cleaning House kompanisi ma’lumotlariga ko’ra, britaniyalik iste’molchi
magazinga tashrif buyurishda o’rtacha 1,7 kupondan foydalanadi. Xaridorlarning
atigi 1%i bir vaqtning o’zida 10 ta va undan ortiq kupondan foydalanadi.
Sotishni rag’batlantirish usuli sifatida chegirmalar belgilangan rag’batlantirish
davrida xarid qilinadigan tovar miqdoriga qarab foydalaniladi. Rag’batlantirish
amaliyotida xilma-xil chegirma variantlari foydalanilib, ularning har biri ma’lum bir
maqsadni ko’zlaydi (3.2-jadval).
Chegirmalar ombordan, souvtgichdan magazinga keltiriladigan tovarga, ya’ni
javobgarlik bilan saqlanmaydigan tovarga qayta hisoblanishi mumkin.
Natijalar bo’yicha chegirmalar chakana savdoga belgilangan ko’rsatkichlarni
bajarishdan so’ng tovarni sotishda taqdim etiladi.
Natijaviylik uchun chegirmalar sotuvchini tovarni vitrinada maxsus
joylashtirishga rag’batlantiradi. Ularning samaradorligi – xarid vaqtining
cheklanganligida, xaridorlar vitrinaga qo’yilgan tovar doim ham sotuvda bo’lmasligi
mumkin deb hisoblab, bu tovarni ko’proq xarid qiladi.
Assortimentni yangilash uchun chegirma – rastalarda yangi tovarni
joylashtirish va eski tovarlardan bo’shatish uchun, joy taqdim etish uchun, yangi
marka bilan bog’liq risk uchun beriladigan bir martalik to’lovlar.
Agar ikki xil tovar arzonlashtirilgan narxda sotiladigan bo’lsa, birlashtirilgan
o’rov taklif etilishi mumkin (pishloq, moy).
Moliyalashtirish uchun chegirma, yoki to’lovni kechiktirish uzoq muddat
foydalaniladigan tovarlar uchun, ularning ko’proq xarid qilinishi maqsadida taqdim
etiladi.
61
To’lovni tezlatganlik uchun; sodiq xaridorga; kompleksli xarid uchun; katta
hajm va baho uchun; katta partiyadagi tovarni bir martada xarid qilganlik uchun
chegirmalar va nokumulyativ chegirmalar foydalaniladi.
Iste’molchilar chegirmaning ahamiyatini his qilmagan paytlarda tovar
qimmatini «har kuni arzon narxlar» turi bo’yicha oshirish tamoyili foydalaniladi.
Bir qator mutaxassislar shunday xulosaga kelganki, bir martalik chegirma uzoq
muddatli davrda kam samarali hisoblanadi:
1) rag’batlantirish tadbiri yakunlanganidan so’ng ustunlik qisqa muddatli
bo’ladi, chunki sotuv hajmi kelgusida o’sadigan bo’lsa ham, atigi 1%ga o’sadi;
2) narx bilan bog’liq rag’batlantirishdan foydalanadigan xaridorlarning 80%i
shu tovar markasini o’tgan yili xarid qilgan bo’ladi;
3) narx bilan bog’liq rag’batlantirish odatda doimiy iste’molchilarning atigi 10-
20%ini qamrab oladi.
Tovarga talab elastikligini tushunish va hisobga olish muhim bo’lib, bu
chegirma hajmini to’g’ri belgilashga yordam beradi (qimmat tovarlar elastikligi
odatda pastroq bo’ladi). Elastiklik narx darajasiga talab reaksiyasi holati va
o’lchamini aks ettiradi, xarid qilinayotgan tovarlar miqdori nuqtai nazaridan
iste’molchi bozor narxlariga nisbatan qanchalik sezuvchan ekanligini ko’rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |