Ердан фойдаланиш” кaфедрaси ердан фойдаланиш иқтисоди фaнидaн

2. Ер тузиш иқтисоди фанининг усуллари

Мураккаб математик тахлил жараёнида, асосан, айрим омилларнинг натижага таъсири аниқланади. Масалан хўжаликлар ерларининг майдонини аниқлашда, унинг хўжалик ихтисослиги, ерларнинг жойлашган ўрни ва унумдорлиги, меҳнат ресурслари билан таъминланиши ва бошқа шу каби омилларга боғлиқлигини баҳолаш мумкин. Бунда асосан иқтисодий-статистик усуллардан (корреляцион-регрессион тахлил, ишлаб чиқариш функциялари, дисперсион тахлил ва бошқ.) фойдаланилади.

Ҳудудни ташкил этиш мураккаб жараён бўлганлиги учун уни ўрганишда математик моделлаш усулидан фойдаланилади. Изланишнинг тизимли усулларидан бири бўлганлиги учун, у математик белгилашлар, тенгламалар ва тенгсизликлар ёрдамида ҳудудни ташкил этишнинг қонуниятларини аниқлаш, унинг ўзгариш сабабларини очиш, ҳар хил шароитларда уни такомиллаштириш йўлларини белгилаш ва шунинг ҳисобига ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш имконини беради.
Амалда математик моделлаш бошқа иқтисодий-математик усуллар (математик дастурлаш, классик дифференциал ҳисоблаш ва ш.ў.) билан тўлдирилади.
Ер тузиш иқтисоди бўйича изланишларда монографик усул ҳам кенг қўлланилади. Бу усулда айрим типик ёки ўзига хос объектлар, ҳодисалар, жараёнлар чуқур ўрганилади ва улар асосида илмий хулосалар ва тавсиялар қилинади. Бунда, асосан, ҳудудни ташкил этишнинг илғор қишлоқ хўжалик корхоналари ишлаб чиқариши самарадорлигига таъсири ёки ер тузиш ишларини бажаришнинг юқори самарали усуллари, йўллари, технологиялари баҳоланади.
Ер тузиш учун экспериментал лойиҳалаш ҳам катта аҳамиятга эга. Бунда илм-фан, амалиёт ютуқлари ва илғор тажриба натижалари аниқ ишлаб чиқариш объектларида синаб кўрилади ва олинган натижалар асосида бошқа объектларни қайта ташкил этишнинг мақсадга мувофиқ йўналишлари тўғрисида хулоса чиқарилади.


3. Ер тузиш иқтисоди фанининг вазифалари.
Ўрганадиган предметидан келиб чиққан ҳолда Ер тузиш иқтисоди фанига қуйидаги вазифалар юкланади:
ер тузишнинг иқтисодий моҳиятини ва ижтимоий-иқтисодий мазмунини очиш;
объектив иқтисодий қонунларни ўрганиш, уларнинг ҳудудни ташкил этишда намаён бўлиш қонуниятлари ва шаклларини аниқлаш, уларнинг ер тузишга таъсирини баҳолаш;
ер муносабатларини тартибга солишнинг иқтисодий механизмида ер тузишнинг ўрнини аниқлаш;
ер тузиш ечимларини иқтисодий асослаш ва самарадорлигини баҳолаш усулларини такомиллаштириш;
ердан фойдаланишни яхшилашнинг энг самарали йўлларини топиш;
ер эгаликлари ва ердан фойдаланувчилар рационал шаклларини, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини юритиш ва унга мос ҳудудни ташкил этиш шаклларини асослаш;
ер эгаликлари ва ердан фойдаланувчиларнинг оптимал ўлчамларини ва таркибини белгилаш, улар ривожланишининг устивор йўналишларини танлаш;
ер тузиш самарадолигини ошириш йўлларини аниқлаш.
Ер тузиш тушунчасини аниқлаш, унинг ўрнини ва ижтимоий ишлаб чиқаришдаги иқтисодий аҳамиятини белгилаш учун аввало унинг объективлигини кўрсатиш ва ижтимоий-иқтисодий мазмунини очиш зарур.

МAВЗУГA ОИД AСОСИЙ ДAРСЛИКЛAР ВA ЎҚУВ ҚЎЛЛAНМAЛAР

Aсосий aдaбиётлaр:

1. Aвезбaев С, Волков С. Н. Ер тузиш иқтисоди. - Т.: «Янги aср aвлоди», 2002.
2. Волков С.Н. Экономикa землеустройствa. Москвa.: «Колос», 1996. – 370 б.