Eragashev dostonbek pratovich porshen halqasi va silindr orasidagi tirqishni dvigatel ko

DVIGATEL TURLARI 
P
I 
, MPA 
Karbyuratorli dvigatellar 
0,8…1,2 
Gaz apparaturali dvigatellar 
0,5…0,7 
Dizellar (nadduvsiz) 
0,75…1,05 
Nadduvli dizellar 
1,2 va yuqori 
Nadduvsiz to`rt taktli dvigatellarda gaz almashuviga 
b
1
rab
1
 
yuzaga teng 
L
gaz
ish sarflanadi (4-rasm). Gaz almashuv jarayonining o`rtacha bosimi 
quyidagicha hisoblanadi: 
1.2.2. Dvigatelning indikator quvvati va mexanik yo`qotishlar 
Indikator quvvat deb, vaqt birligida bajarilgan indikator ishga aytiladi.
Yuqoridagi ifodalarga binoan, dvigatelning bir silindrida, bir sikl davom ida 
bajarilgan indikator ish quyidagicha aniqlanadi: 
L
i
=p
i
V
h
Dvigatelda bir sekund davomida bajariladigan ish sikllarining soni 2n/t 
ga teng 
Bir silindrdan olinadigan indikator quvvat quyidagiga teng: 
N= p
i
V
h
2n/t 
i 
ta silindrga ega bo`lgan dvigatelning indikator quvvati 
N= 
i
p
i
V
h
2n/t 
Imdikator quvvat kVt larda quyidagicha aniqlanadi: 
N
i
= 
i
p
i
V
h
n/(30t) 
Dvigatelda mexanik yo`qotishlar. Silindrda hosil bo`ladigan indikator 
ishning hammasi foydali ishga aylanmaydi. uning bir qismi dvigatelning juft 

---

29 
detallaridagi ishqalanishga, gaz almashuv ja- rayonini bajarishga va 
yordamchi mexanizmlami harakatga keltirishga sarflanadi. Ishqalanish 
«silindr - porshen halqalari», «tirsakli val - podshipniklar», «taqsimlash vali - 
podshipniklar» va boshqa juftlar orasida hosil bo`ladi. 
Mexanik yo`qotishlar quvvati isrof bo`lgan barcha quvvatlar yig`indisiga 
teng, ya`ni:
N
m
=N
ishq
+N
yo.m
+N
gaz
, 
Bu yerda:
N
ishq
- ishqalanishga sarflanadigan quvvat;
N
yo.m
- yordamchi mexanizmlar (suv va moy nasoslari, havo- haydagich, 
generator) ni harakatlantirishga sarflanadigan quvvat; 
N
gaz
- yangi zaryadni kiritishga va ishlatilgan gazlami chiqarishga 
sarflanadigan quvvat. 
Mexanik yo`qotishlar quvvati 
N
m
ni quyidagi ifoda yordamida aniqlash 
mumkin: 
N
m
= 
i
p
m
V
h
n/(30t) 
Bu yerda:
p
m
- mexanik yo`qotishlarning o`rtacha bosimi, bar. 
To`rt taktli nadduvsiz dvigatellarda mexanik yo`qotishlaming 70% 
asosan, juftlar orasidagi ishqalanishlarga saif boiadi. Mexanik yo`qotishlar 
quvvati dvigatelning turi, silindr diametri, porshen yo`li, tezlik, yuklama va 
ish sharoitlariga bog`liq. Bir qator dvigatellar mexanik yo`qotishlar o`rtacha 
bosimining 
aylanishlar 
chastotasiga 
bog`liqlik 
grafiklari 
5-rasmda 
keltirilgan. Grafiklardan korinib turibdiki, bir xil aylanishlar chastotasi 
n
da, 
dizellarda 
p
m
karbyuratorli dvigatellarga nisbatan katta. Bundan tashqari, yuk 
avtomobillari dvigatellaridagi 
p
m
yengil avtomobillar dvigatellaridagiga 
nisbatan katta bo`ladi.
Dizellarda 
p
m
yonish kamerasining turiga ham bog`liq. Ajratilgan yonish 
kamerali dizellarda qarshiliklar katta bo`lgani uchun 
p
m
ham katta bo`ladi. 

---

30 
1.8-rasm.
Mexanik уо`qotishlar о`rtacha bosimi P
m 
ning aylanishlar 
chastotasiga bog`liqligi
To`rt taktli kompressorsiz dvigatellar uchun mexanik yo`qotishlaming 
o`rtacha bosimini quyidagi empirik formula orqali aniqlash mumkin: 
P
m
=a+b V
p
Bu yerda: a
va 
b
dvigatelning turiga bog`liq bolgan o`zgarmas 
koeffitsiyentlar bo`lib, ularning qiymatlari 2-jadvalda keltirilgan. 
V
p
- 
porshenning o`rtacha harakatlanish tezligi, m/s. 
Dizellarda yonilg`i uzatish apparati ishqalanish juftlarining soni, 
dvigatelning texnik holati (silindrlar blokida va kallagida qurum borligi, 
silindr qobirg`alarida changning bo`lishi), sovituvchi suv va moyning harorati 
ham mexanik yo`qotishlarning o`rtacha bosimiga ta`sir ko`rsatadi. Shu sababli 
dvigatelning normal ishlashi uchun talab qilinadigan sovituvchi suv va moy 
harorati texnik shartlarda ko`rsatiladi.