Ensiklopediyasi

Shimoliy Muz okeanidagi muzliklar
y a s h a y d i, yo zd a o ro lla rn in g d e n g iz
qirg'og'igacha tik tushgan qoyalarida minglab 
dengiz qushlari uya quradi. Bular 
qushlar bo-
zor/dir.
Ko'pgina sayyohlar Shimoliy qutbga bo- 
rishga harakat qildilar. Lekin ularning intil- 
ishlari muvaffaqiyatsiz bo'ldi. Faqat 1909-yil- 
da amerikalik Robert Piri Yerning bu nuqta- 
siga birinchi bo'lib qadam qo'ydi.
1912-yilda rus sayyohi Georgiy Sedov 
“Svyatoy Foka” kemasida Shimoliy qutbga 
uyushtirgan birinchi rus ekspeditsiyasi natija- 
siz tugadi. Ekspeditsiya Shimoliy qutbga yetib 
bora olmadi, chunki u yetarlicha jihozlanma- 
gan va yaxshi tayyorgarlik ko'rmagan edi. 
Georgiy Sedov halok bo'ldi.
A rktika ta b ia tin i m untazam o'rg a n ish
m aqsadida Rossiyaning Sankt-Peterburg 
shahrida maxsus Arktika va Antarktika insti­
tuti tashkil etildi. Arktikani Skandinaviya mam- 
lakatlari, Kanada, AQSH va boshqa mamlakat 
olimlari ham muntazam o'rganmoqdalar. Ilmiy 
tadqiqot ishlari olib boriladigan kemalardagi 
ekspeditsiyalar Shimoliy Muz okeani orqali 
Murmansk va Arxangelsk portlaridan Uzoq 
Sharq portlariga eng qisqa yo'lni o'rgandilar 
va o'zlashtira boshladilar. Biroq Arktika den-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

E k
s
p
e
d
i
t
s
i
y
a
y
o
'
n
a
l
i
s
h
l
a
r
i
------- -- ------- - 
F.N ansen « Fram » 1893-1896 yillar 
«----------- 
«----------- R.Piri 1908-1909 yillar
R .A m undsen 1903-1906 yillar 
«. 
,
G.Y a.Sedov «San Foka» 1912-1914 yillar
«Chelyuskin» kemasi 1933-1934 yillar
gizlarida kemalar faqat 
yoz oylarida suzib yurishi 
mumkin, chunki yilning 
ko‘p qismida u dengi- 
zlarning yuzi qalin muz 
bilan qoplangan boladi.
Shimoliy dengiz yoli 
orqali kemalar qatnovi 
mavsumini uzaytirish va 
kema karvonlarini be- 
malol olib o'tish maqsa- 
dida 
6 0 -7 0 -y illa rd a
atom muzyorar kemalari 
qurildi.
Lekin kemalar suzib 
o 'tis h i uchun fa q a t 
q irg‘oq bo‘ylaridagina 
emas, balki butun Ark- 
tikada ob-havo holati, 
muzlarning siljishi, den­
giz oqimlari to‘g‘risidagi 
hamma m a’lumotlarni 
bilish lozim. Arktika den- 
gizlari ko'proq Rossiya- 
ga q a ra sh li b o 'lg a n - 
lig id a n uni asosan 
rossiyalik tadqiqotchilar 
o‘rgandi. Shimolda qah- 
raton 
sovuq, 
qor 
bo‘ronlari, qutb tunlari 
bo'lishiga qaramay rus- 
lar Arktika tabiatini hozirgacha muntazam 
o'rganib kelmoqdalar.
Arktikaning barcha rayonlarida qishlab qola- 
digan olimlar doimiy kuzatishlar olib boradilar. 
Ular har kuni ob-havo va okeanning holati 
to'g'risida radio orqali axborot berib turadilar. 
Bu axborotlardan butun dunyoda foydalaniladi. 
A rktika havosi a yn iqsa qish o y la rid a
O'zbekiston hududiga bemalol yetib keladi.
Qutbchilar qishlab qolmaydigan ko'chma 
muzlarda 1955-yildan boshlab har yili avtomat 
stansiyalar oYnatiladi. Ular muzlarning siljishi- 
ni va ob-havoni kuzatib turadi.
Qutbchilar Arktikaning ko'pgina sirlarini, 
masalan, Shimoliy qutb rayonida hech qanday 
orol va umuman quruqlik yo'q ekanini aniqladi- 
lar. Keyinchalik boshqa qutb tadqiqotchilari 
Muz okeanining tubida 1800 kilometr uzun- 
likdagi baland tog' tizmasini topdilar.
Arktika foydali qazilmalarga boy. U yerda 
toshko'mir, qo'ng'ir ko'mir konlari, rangli va 
nodir metall rudalari, neft qazib olinmoqda.
Endilikda Arktika oppoq sahro emas. Muz 
okeani sohillarida dengiz portlari, shahar va 
shaharchalar qad ko'targan. Shimoliy dengiz 
yo'lida kemalar qatnovi yil sayin avj olmoqda. 
Bugungi kunda yozda ham, qishda ham ke­
malar karvoni to'xtamaydi.