Ёнfин хавфсизлиги

Бинонинг ёнғин-техник характеристикаси. Содир этилган ёнғиннинг сабабини аниқлашда унинг аҳамияти /2; 7/

Бинонинг қурилиш-конструктив жиҳатларини ўрганиб чиқиш жуда муҳим, негаки улар кўпинча ёнғин тавсифига бевосита алоқадор бўлади. Кўпинча ёнғиннинг сабабини аниқлашда бинонинг батафсил тавсифи, унинг материаллари ва таркибий қисмларининг, шунингдек унинг алоҳида элементлари ҳақидаги имкон қадар кўпроқ маълумотларнинг мавжудлиги жуда зарур аҳамиятга эга. Ёнғин натижаларини эътиборга олган ҳолда, мутахассисларга ёнғин ўчоғини аниқлашда, ёнғинни пайқашга қадар бўлган вақт давомида ёнғиннинг ривожланиши ва тарқалишига боғлиқ бўлган шарт-шароитларни аниқлашда бундай маълумотлар ас қотиши мумкин.
Бинонинг ёнғин-техник тавсифини, унинг алоҳида қисмларини, конструкциялари ва элементларини баҳолаш чоғида қуйидагиларни аниқлаб олиш зарур:
-бинонинг ўзига хос меъморий-қурилиш муҳим жиҳатларини;
-қурилиш конструкцияларининг ёнғинга чидамлилик даражасини ва материалларнинг ёнувчанлик даражасини;
-қурилиш элементларининг конструктив ва шу каби бир қатор бошқа муҳим жиҳатларини;
-олов таъсири остида рўй бериши мумкин бўлган жойлардаги ўпирилишлар ва ўйилишлар.
Иншоотнинг меъморий-қурилиш жиҳатлари. Бу ерда бинонинг режаси, унинг контурлари ва ўлчамлари, бино қисмларининг вертикал бўйича ва режадаги ўзаро алоқадорлиги, шахталар, каналлар, ёруғлик фонарлари, тешиклар, галереялар, бўшлиқлар ва шу кабиларнинг мавжудлиги назарда тутилмоқда. Бу меъморий-қурилиш жиҳатлар бинода рўй берган ёнғиннинг йўналишини, тезлигини ва бошқа белгиларини аниқлашда имкон беради. Бинонинг меъморий-қурилиш жиҳатларини била туриб, ёнғин жойини аниқ белгилаш мумкин, ёнғин тарқалишининг ўзига хослигини тушунтириб бериш (агар ёнғин бинонинг турли қисмлари бўйлаб тарқалган бўлса), одамларни қутқариш шароитини баҳолаш, ёнғинни пайқаш имконини берган кўрсаткичларни тушунтириб бериш мумкин.
Агар бино меъморий-қурилишининг ўзига хос жиҳатлари ёнғиннинг иншоот бўйлаб бемалол тарқалишига имкон туғдириб берадиган бўлса, унда ёнғин оқибатида энг кўп талафот етказилган жойлар ёнғин ўчоғининг атрофида эмас, балки ундан жуда узоқда, айрим пайтларда эса умуман кутилмаган қарама-қарши томонда бўлиши ҳам мумкин. Буни ёнғин ўчоғини аниқлашда ва ёнғин сабабини аниқлаш бўйича тусмоллар тузилганда эътиборга олиш керак бўлади.
Конструкциянинг оловга қаршилик кўрсата олиши ҳамма вақт ҳам материалнинг ёнувчанлигига боғлиқ бўлавермайди. Маълумки, ёнғинларда айрим пайтларда, ёғоч конструкцияларга нисбатан металл конструкциялар тезроқ қулаб тушади. Ёғоч конструкциялар критик зўриқиш фазасига етмагунча, яъни кўндаланг кесимигача ёниб тугамагунга қадар ўзининг вазифасини бажараверади. Металл конструкциялар эса 400-500⁰С ҳарорат таъсири остида ҳам ўзининг мустаҳкамлигини йўқотади. Бу ҳароратда асосан юкланган металл конструкциялар деформацияланади (эгилади) ва ўзининг вазифасини бажармай қўяди, натижада конструкциялар бузилади ва қулаб тушади. Қурилиш элементларининг конструктив ва айрим бошқа муҳим жиҳатлари. Қурилиш элементларининг кесими, профили, юзаси, уларда мавжуд бўлган бўшлиқлар, каналлар, тешиклар ва шу каби муҳим жиҳатлар ёнғин пайтида конструкциялар алоҳида элементларининг оловга қаршилик кўрсата олишида катта рол ўйнайди ва ёнғиннинг тарқалиб кетишида ҳал қилувчи вазифани ҳам бажариши мумкин. Конструкция элементининг кесими қанчалик кичик ва устки юзаси катта бўлса, у кесими катта ва юза қатлами кичик бўлган элементларга нисбатан шунча тез қизийди, деформацияланади, бузилади ва ёниб кетади.
Қурилиш элементларининг муҳим жиҳатлари ҳақидаги маълумотлар гувоҳларнинг кўрсатмаларини тўғри баҳолашда, ёнғиннинг одатдагидек бўлмаган тарқалиши сабаблари ва унинг оқибатларининг сабабларини тушунтириб беришда катта имкон беради. Айрим ҳолатларда эса бу маълумотлардан ўт ўчириш бўлинмаларининг бажарган ишлари ҳақида объектив хулоса чиқаришда фойдаланишади, ҳатто ёнғин-техник экспертизасини тайинлаш орқали бўлса ҳам.
Алоҳида қурилиш элементлари ёнган пайтда улардаги бўшлиқлар, тешиклар ва каналлар худди бутун бино ҳажмида рўй берган ёнғиндагидек бир хил аҳамиятга эга. Улар мавжуд бўлганда ёнғиннинг тарқалиши эҳтимоли кўпаяди, ҳавонинг бинога кириши яхшиланади, ёниш маҳсулотларининг конвекцияси ва ҳаво алмашиш енгиллашади. Бўшлиқлар, тешиклар ва каналлар ёнишни тезлаштиради, ёнғиннинг янада тарқалиб кетишига имкон яратиб беради. Ва аксинча, бундай шароитларнинг йўқлиги ёнғин чиқишига тўсқинлик қилади, ёниш жараёнининг янада ривожланишига халал беради.

12. 
    Бинонинг ёнғин-техник характеристикаси. Содир этилган ёнғиннинг сабабини аниқлашда маҳаллий ўйилишлар ва вайроналарнинг пайдо бўлишига таъсир қилувчи қўшимча шароитларни эътиборга олиш
    

/2; 7/
Маҳаллий ўйилишлар ва вайроналарнинг пайдо бўлишига ҳамма вақт ҳам конструкция элементларининг ёнувчанлик даражаси ва қурилиш материалларининг муҳим жиҳатлари таъсир қилавермайди. Бунда бошқа хусусий шароитлар ўзининг катта таъсирини кўрсатиши мумкин. Гоҳида улар унчалик катта бўлмаган участкаларда алоҳида қурилиш материалларининг ёнғинга чидамлилик чегарасини ўзгартириб юборишади. Агар бундай ўйилиш ва ўпирилишларнинг сабаби аниқ бўлмаса, бу ҳолатларда маҳаллий ўйилишлар бўлган жойларни ёнғин ўчоғи билан адаштириб юбориш мумкин.
Бундай шароитларга биринчи навбатда қуйидагиларни киритиш лозим: материалнинг ҳолати, тасодифий тешикларнинг мавжудлиги, жуда ёнувчан участкаларнинг мавжудлиги, изоляцияларнинг бўшаганлиги, тезда исиб кетадиган металл элементлар ва деталлар билан алоқалар, қурилиш ишларининг сифати ва шу кабилар. Қурилиш элементлари кўтарадиган юкларнинг мавжудлиги, уларнинг тавсифи ва бўшлиқдаги жойлашган ҳолатининг ҳам аҳамияти анчагина. Ёнғин шароитида қолиб кетган ёғоч ёки бошқа ёнувчан материалнинг ҳолати ҳам албатта ўз-ўзидан алангаланиш мойиллигига ва ёниш характерига ўз таъсирини кўрсатмай қолмайди. Ўз-ўзидан аёнки, нам материал қуруғига нисбатан юқори ҳароратга яхшироқ бардош бера олади. Ёнғин энди бошланган шароитда, кичкина импульс таъсири остида, масалан, тушириб юборилган сигарета қолдиғи, нам материаллар ё умуман ёнмайди, ёки қийин ёнади. Худди ушбу материал, лекин қуруқ ҳолатда, арзимаган олов манбасидан осонлик билан ёниб кетиши мумкин, асосан ўз тузилиши бўйича унинг элементларининг юза қатлами олов ривожланадиган кўринишда бўлса.
Ёнғинда материалларнинг нотекис ёниши сабабини ўрганишда алоҳида участкалардаги материалларнинг намлиги ва юқори даражада қуруқлиги эҳтимолларини ҳам эътиборга олиш лозим.
Ёнғиннинг ўта тез тарқалишига, маҳаллий ўйилишлар ва вайроналарнинг пайдо бўлишига ҳамма вақт ҳам материалларнинг ўта қуруқлиги сабаб бўлавермайди. Кўпгина ҳолатларда ёғоч материалларнинг қулаб тушишига ва ўйилиб кетишига уларнинг чириб кетганлиги ҳам сабабчи бўлиши мумкин. Бу ҳолат кўпинча томи ёғочдан бажарилган эски биноларда, асосан ташқи деворлар яқинида, чакка ўтган жойларда кузатилади. Худди шунга ўхшаш ҳолат бино ораёпмаларида, масалан санитар қувурлари ўтган жойларда ҳам кузатилади. Чириб кетган конструкциялар тезроқ ёниб тугайди.
Қайрағоч узунасига иссиқликни энига нисбатан 2 маротаба кўпроқ ўтказади (0,3 ва 1,15 ккал/мсоатград). Шунинг учун ҳам бир хил шароитда ёғоч элементлари икки уч томонидан ёнларига нисбатан анча чуқурроқ куяди.
Олов таъсирида у ёки бу чуқурликдаги ўйилишларнинг ва вайроналикларнинг ҳосил бўлишига қурилиш элементларидаги, ускуналарнинг ёнувчан материаллардан ишланган деталларидаги унчалик катта бўлмаган тешиклар (каваклар)нинг мавжудлиги ҳам ўз таъсирини кўрсатади. Бунда яна бажарилган қурилиш ишларининг сифати ҳам рол ўйнайди. Бу биринчи навбатда конструкцияларнинг алоҳида элементларини ўрнатганда (бириктириш, ёпиштириш ва бошқалар) оралиқларнинг пайдо бўлишига тегишли.
Ҳар қандай, ҳатто аввалига арзимагандай кўринган тешикча оловнинг тарқалиб кетиши учун йўл хизматини бажариши ёки оловнинг янада яхшироқ ёниши учун ҳаво билан таъминлаб туриши мумкин. Маълумки, ушбу тешикка қараб оловнинг ёки ёниш маҳсулотларининг интилиши сари ёнувчан материалнинг ушбу жойи бошқа жойига нисбатан фаолроқ ёна бошлайди ва тешик янада кенгаяди, натижада эса маҳаллий ўйилишлар ва вайроналиклар пайдо бўлади. Ёнғин натижалари тадқиқот қилинганда ушбу ҳодисаларнинг сабаблари тўғри тушунтириб берилиши зарур, бўлмаса жуда жиддий хатоликларга йўл қўйиш мумкин, натижада эса ёнғин ўчоғи нотўғри аниқланади.
Қурилиш элементларини ёмон бириктириш, тешиклар ва кавакларнинг мавжудлиги ёнғиннинг янада жадалроқ ёнишига, тезроқ ўйилишлар ва вайроналикларнинг келиб чиқишига кўмак беради. Қурилиш элементларининг бир-бирига яхши уланиши, деталларнинг мустаҳкам бириктирилиши ёнғин тарқалишини сезиларли даражада чеклаб қўйиши мумкин. Бундай ҳолатларда ёнғин фақат ёнувчан материаллар ўйилиб кетганидан ёки ёнмайдиган элементлар анча қизиб кетганидан кейингина тарқалиши мумкин.
Нотекис юкланиш (нагрузка) ҳам шунингдек, маҳаллий ўйилишлар ва бузилишларга олиб келиши мумкин. Агар олов ёнғин пайтида ҳамма элементларга бир хил таъсир қилган тақдирда биринчи навбатда энг кўп нагрузка тушган элементлар бузилади. Бундай ҳолларда уларнинг кесимида критик кучланиш аввалроқ пайдо бўлади.
Ҳали ёнғингача ҳар жойда сувоқларнинг тўкилиб кетиши, шунингдек ёнғин натижасида ёнувчан материаллар орасидан ўтган металл элементларнинг (болтлар, қувурлар ва ҳатто михлар) қизиши кабилар ҳам шунга ўхшаш салбий оқибатларга олиб келади.
Бундай маълумотларни тўплаш кўпинча конструкциянинг ёнғиндан кейин қайси ҳолатда сақланиб қолганлигига боғлиқ. Агар конструкциянинг қолдиқларига қараб унинг илгариги ҳолатини (тавсифини) тиклашнинг имкони бўлмаса, унда маҳаллий хизматчилар ёки аҳолининг ёрдамидан ва техник ҳужжатлардан фойдаланилади. Лекин техник ҳужжатлар ҳамма вақт ҳам мавжуд бўлавермайди ёки ундаги маълумотлар аниқ бўлмайди, маҳаллий хизматчилар ёки аҳоли эса деталларни яхши эслай олишмайди, чунки кундалик ҳаётда уларнинг ҳар бирига диққат билан разм солинмайди. Бундай маълумотлар имкон қадар кўпроқ одамларни сўроқ қилиш орқали қайта-қайта изчиллик билан текширилиши лозим, нега у ёки бу детал айнан мана шундай тавсифланади, бошқача эмас. Айрим ҳолларда ёниб кетган конструкцияларнинг муҳим жиҳатлари тўғрисидаги маълумотларни худди ушбу бино типидаги бошқа бино конструкциялари билан таққослаш орқали ёки ёнган бинода унинг сақланиб қолган қисмлари ва деталларига солиштириш орқали тўплаш мумкин. Бундай ҳолатлар бўйича маълумотларнинг эксперт ихтиёрида бўлмаслиги эксперт хулосасининг нақадар аниқлигига ўз таъсирини кўрсатмай қолмайди.

13.