|
Derivatsiya kanalining gidravlik hisoblari
3 .1. - jadval
Mazkur jadvalning 1 va 10 – son qatorlaridagi ‘ va Q qiymatlarining ‘=f(Q) bog’liqlik grafigini quramiz (3.26 – rasm). Ushbu grafik kanaldagi suv chuqurligini o’lchash orqali uning suv sarfini aniqlash imkonini beradi.
3.26 – rasm. Derivatsiya kanalining gidravlik hisoblari grafigi
Derivatsiya kanalidagi suv oqimi tezligi qiymati katta ahamiyatga ega, chunki agar kanal beton qoplamasiz bo’lsa oqimning katta tezligi kanal uzanini yuvib ketishi mumkin, yoki oqimda loyqa zarrachalari bo’lsa, undagikichik tezlikda loyqa cho’kishi kuzatilishi mumkin. SHu sababli derivatsiya kanallarida oqimning ruxsat etilgan tezligi qiymati tushunchasi mavjud. Bu tezlik qiymati oqimning yuvuvchi tezligi bilan loyqalanish tezligi oralig’ida bo’ladi, ya’ni, υloy. < υ < υyuv. Tuproq turiga qarab υyuv. qiymati 0,5 m/s dan 1,8 m/s gacha, υloy.
qiymatlari loyqa zarrachalari turi va o’lchamiga qarab 0,2...0,6 m/s atrofida bo’ladi. Kanaldagi loyqalanish tezligini S.X. Abalg’yants formulasi bilan
ham hisoblash mumkin.
bunda R – kanalning gidravlik radiusi.
Derivatsiya kanalining trassasini tanlash. Derivatsiya kanalini loyihalashning asosiy masalalaridan biri iqtisodiy jihatdan eng arzon, zarur miqdordagi suvni minimal yo’qotishlar bilan uzluksiz KGESga yetkazib berishni, talafotsiz ishlashni ta’minlaydigan kanal trassasini tanlash hisoblanadi. Bu ishni amalga oshirishda mumkin bo’lgan barcha variantlar bo’yicha texnik – iqtisodiy hisoblar bajariladi va bunda quyidagilar hisobga olinadi:
a) qurilish ishlariga sarf bo’ladigan xarajatlar imkon boricha
minimal bo’lishi kerak;
b) trassa o’tadigan joyning topografik va muhandislik geologik
xususiyatlari hisobga olinishi kerak;
v) kanal trassasi iloji boricha foydalaniladigan yer maydonlariga,
joydagi ishlab turgan boshqa inshootlarga zarar bermasligi kerak;
g) kanal yetkazib beradigan suv miqdoridan boshqa maqsadlarda
foydalanish ehtimoli ham xisobga olinishi kerak.
Yuqorida keltirilgan talablarning barchasiga javob beradigan variant mavjud bo’lsa, u tanlab olinadi va optimal yechim sifatida qabul qilinadi. Kanal qurilishiga sarf bo’ladigan xarajatlarni kamaytirish uchun uning trassasini eng qisqa yo’l bilan o’tkazish lozim, lekin ba’zi hollarda joyning topografik va geologik sharoitlari bunga imkon bermaydi, bunday hollarda topografik va geologik shartlarga javob beradigan minimal xarajatli variant tanlanadi.
Kanal trassasini o’tkazishda burilishlarni to’g’ri tanlash va o’lchamlarini aniqlash muhim ahamiyatga ega, chunki burilishlardagi oqimning kanalga gidrodinamik bosimi, napor yo’qolish qiymati, qurilish xarajatlari burilish radiusiga bog’liq. SHu sababli derivatsiya kanalini loyihalash hujjatlarida burilish radiusini Rk = 5∙v dan kam bo’lmagan miqdorda olish tavsiya etiladi, bunda v – kanalning tubi eni (3.27 – rasm).
Kanal trassasi soy, kanal, yo’l va jarliklarni kesib o’tganda, bu joylarda maxsus inshootlar (dyuker, akveduk, yer osti quvuri, tunnel va boshqalar) quriladi. Bu inshootlarning qurilishi maxsus loyihalash me’yorlari va boshqa xujjatlariga binoan bajariladi. Derivatsiya kanalining texnik – iqtisodiy hisoblari. Derivatsiya kanalining gidravlik hisoblar asosida aniqlangan konstruktiv shakli, va asosiy parametrlarining har xil variantlari texnik – iqtisodiy hisoblar yordamida taqqoslanadi va natijalar asosida optimal variant aniqlanadi. Hozirgi paytda yangi yirik inshootlar asosan ma’lum kredit siyosatiga asoslangan investitsiyalar yordamida barpo etiladi. Investorlar har xil bo’lganligi kabi ularning investitsiya kiritish tartibi ham turlicha bo’ladi va shunga asosan quriladigan inshootning iqtisodiy samaradorligini aniqlash ham har xil usullar bilan olib boriladi. Derivatsiya kanallarining texnik – iqtisodiy hisoblari asosan ko’p variantli hisoblar uchun qo’lay bo’lgan hisobiy xarajatlarni aniqlash usuli bilan bajariladi.
NX = M∙b + F (3.23)
NX – yillik hisobiy xarajatlar, M – qurilish uchun zarur bo’lgan mablag’lar, b – investitsiyaning foizlari yoki chegirmalari (bank krediti foizlari), F – yillik foydalanish xarajatlari. Masalan, hisobiy xarajatlar usuli bilan derivatsiya kanalining ko’ndalang kesimi yuzasini aniqlash mumkin. Kanalning ko’ndalang kesimi yuzasi qanchalik kichik bo’lsa qurilish xarajatlari shuncha kam bo’ladi, ammo suv oqimi tezligi va napor yo’qolish qiymati oshadi, buning natijasida
KGES quvvati kamayadi. Kamaygan quvvatni to’ldirish uchun qo’shimcha xarajatlar sarf bo’lishi kerak, shu sababli barcha variantlar taqqoslanganda shunday bir variant topiladiki, bunda ‘X qiymatlari minimal bo’ladi (3.28 – rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |
