«energetika» fakulteti

2.Tokning iqtisodiy zichligi bo`yicha tanlash
O`tkazgichlarning kesim yuzasi s=I_x/J_e sharti bo`yicha tanlanadi.
Kuchlanish 1000V gacha bo`lgan elektr tarmoqlarida bu shart bo`yicha tanlangan kesim yuzalari (1) va (2) shartlarda tanlangan yuzalardan 2-3 marta katta bo`ladi. Bu o`tkazgich materiallarini ko`p sarflashga sabab bo`ladi. Shuning uchun bu tarmoqlarda J<sub>e</sub> bo`yicha tanlash quyidagi xollarda ishlatiladi.
a) Agar T_m > 60007000 soat bo`lsa:
b) Elektroliz qurilmalarining elektr o`zgarmas tokli tarmoqlarida.
Quyidagi 24.1-jadvalda tokning iqtisodiy zichligi xaqida ma’lumotlar keltirilgan :
23.1–jadval. Tokning iqdisodiy zichligi

№	O`tkazgich t u r i	Yuklama maksimumidan foydalanish yillik soatlari soni, Tm, soatga bog`liq xolda –tokning iqtisodiy zichligi j A
		1000 - 3000	3000-5000	5000 – 8700
1.	Mis simlar	2.5	2.1	1.8
2.	Alyuminiy ochik simlar va shinalar	1.5	1.4	1.3
3.	Polivinilxlorid izolyatsiyali simlar :
	a) Mis tomirli	3.0	2.5	2.0
	b) alyuminiy tomirli	1.8	1.6	1.5
4.	Rezina va plasmassa izolyatsiyali kabellar
	a) mis tomirli	3.5	3.1	2.7
	b) alyuminiy tomirli	2.2	2.0	1.9

3.Binolar va tashqi qurilmalarning muhit sharoiti bo`yicha tabaqalanishi
Agar ishlab chiqarish xonalaridagi muhit sharoiti elektr qurilmalariga biror zararli ta’sir ko`rsatmasa, elektr qurilmalari o`z navbatida biror xodisa sababchisi bo`lmasa, bunday xonalar normal sharoitli deyiladi.
Bular quruq, isitiladigan yoki isitilmaydigan, xonalar bo`lib, ularda korroziya, yong`in yoki portlash xavflari yo`q bo`ladi. Bunga maishiy xizmat xonalari, metallarni sovuq xolda ishlash tsexlari, yig`uv, asbobsozlik va shunga o`xshash tsexlar kiradi.
Chang, nam, kislota va ishqor bug`lari bo`lib, ular o`tkazgichlar materialiga va izolyatsiyasiga yemiruvchi ta’sir ko`rsatadigan xonalar korroziya xavfi bor deyiladi. Bularga po`lat eritish va quyish, yog`ochsozlik, shlifovkalash, oltingugurt kislotasi, elektroliz tsexlari kiradi.
Yong`in xavfi bor (YoX) xonalarda va tashqi qurilmalarda alanga olganda portlash sodir bo`lmaydigan yonuvchi materiallar saqlanadi yoki ishlatiladi. Ular 4 ta toifaga bo`linishadi.
P - I toifadagi xonalarda bug`larining yonib ketish xarorati 45°S dan yuqori bo`lgan yonuvchi suyuqliklar saqlanadi yoki ishlatiladi. Bularga yog` omborlari, podstantsiyalarning yog` xo`jaliklari kiradi.
P - II xonalarida xavoda uchib yuruvchi yonuvchi chang va tolalar ajralib turadi. Bularga yog`ochsozlik tsexlari, atsetiltsellyulozani maydalash bo`limi, oltingugurt ombori, serouglerod ishlab chiqarishdagi oltingugurt eritish bo`limi va boshqalar kiradi.
P - IIa xonalarida qattiq yoki tolasimon yonuvchi materiallar ishlatiladi. Bu toifaga yog`och detal va konstruktsiya omborlari, gazlama va qog`oz omborlari kiradi.
P - III - yonuvchi materiallar saqlanuvchi ochiq qurilmalar bo`lib, bularda ko`mir, torf, yog`och, mineral yog`lar saqlanadi.
Portlash xavfi bor (PX) xonalar yoki tashqi qurilmalarda texnologik jarayon natijasida yoki avariyalarda yonuvchi gazlar va bug`larning xavo bilan yoki o`zaro portlovchi aralashmasi xosil bo`ladi. Bularga yana gaz va chang bilan xavfli yerosti shaxtalar xam kiradi.
Agar shunday qurilmalarda ochik olov ishlatilsa, cho`g`lanib turuvchi qismlar bo`lsa yoki yoqilg`i yoqilsa, ular portlash bo`yicha xavfsiz xisoblanadi.
PX xonalarning 5 ta sinfi va ochiq qurilmalarning 1 ta sinfi bor.
V-I xonalar eng xavfli xisoblanadi. Bu yerda gazlar va bug`larning portlovchi aralashmasi texnologik jarayonda va avariyalarda xosil bo`ladi.
V-I<sub>a</sub> xonalarda gazlar va bug`larning portlovchi aralashmasi faqat avariyalarda sodir bo`ladi. V-I va V-I<sub>a</sub> xonalarda metan yoki benzin bug`lari ajralib turadi.
V-I_b xonalarda portlashining pastki chegarasi yuqori bo`lgan yonuvchi gazlar ishlatiladi (15% dan ortiq) va ular o`tkir xidi bilan ajralib turadi. Masalan, sovutgichlarning kompressorlarida ishlatiluvchi zaxarli va portlovchi gaz ammiak o`tkir xidga ega va sanitar normasi bo`yicha kontsentratsiyasi 0.02 G/l dan ortmasligi kerak; ammiak portlovchi aralashma xajmining 15-27% chegarasida bo`lib, oldindan aniqlanishi va oldini olish mumkin. Ba’zan xidsiz va rangsiz portlovchi gazlarga zararsiz bo`lgan o`tkir xidli va rangli “indikator” gazlar qo`shib ishlatiladi.
V-I_g klassiga portlovchi aralashmalar fakat avariya yoki shikastlanishlar natijasida xosil bo`luvchi tashqi qurilmalar kiradi. Bunda portlashga xavfli zona radiusi tez alangalanuvchi suyuqliklarning ochiq qo`yish joylarida gorizontal va vertikal bo`yicha 20 metrga teng; yopiq texnologik qurilmalar uchun 3 metr va nafas olish klapanlari va oldindan saqlovchi klapanlar uchun 5 metrga teng.
Portlovchi aralashma xosil qiluvchi yonuvchi chang va tolalar doim ajralib turuvchi xonalar V-II toifaga va faqat avariyalar natijasida paydo bo`ladigan xonalar V-IIa toifasiga kiradi. Bularga paxtani tozalash tsexlari, yog` zavodlarida chigitni qayta ishlovchi bo`limlar kiradi.