Energetika fakulteti "elektr energetikasi" kafedrasi

Taqsimlash qurilmasi tejamli bo‘lishi lozim. TQ ni qurish qiymati–qurilish qismi, elektr asbob–uskunalar, elektr montaj ishlari bilan nakladnoy xarajatlar qiymatlarining yig‘indisiga teng. Qurilish qismining qiymatini kamaytirish uchun mumkin qadar bino hajmi kamaytirilib, uning konstruktsiyasi soddalashtiriladi; avvallari qo‘llanilgan g‘isht devor o‘rniga yig‘ma temir–beton konstruktsiyasidan qurilgan binodan foydalanish yo‘li bilan TQ qiymatining kamayishiga erishiladi.
Bir tizimli yig‘ma shinali 6 — 10 kV li YTQ konstruktsiyalari.
Ketadigan liniyalarida reaktorlari bo‘lmagan bir tizim shinali 6–10 kV li TQ sanoat qurilmalarida va shaharning elektr tarmoqlarida keng qo‘llaniladi. Bunday TQ da kichik gabaritli, kam moyli yoki moysiz o‘chirgichlarning o‘rnatilishi bir ulanishning hamma asbob–uskunalarini bir kameraga o‘rnatish imkoniyatini beradi. KSO–266, KSO–366 kamerali Shunday TQ keng tarqalgan. Biroq o‘chirgichlarni bu kameralarda ta’mirlash qiyinroq bo‘lganligi sababli, hozir bular o‘rniga g‘ildirab chiqadigan aravachalarga o‘rnatilgan o‘chirgichli kameralar qo‘llanilib, ularni komplekt taqsimlash qurilmasi (KTQ) yacheykasi deb yuritiladi. KTQ ning konstruktsiyasida ko‘riladi.
Generator kuchlanishidagi taqsimlash qurilmasi (GTQ) IEM ga qurilib, yig‘ma va komplekt yacheykalar qo‘llab tayyorlanadi.
10.1–rasmda bir tizimli shinalar va liniyalardagi guruhli qo‘sh reaktorlarga ega bo‘lgan 6–10 kV li GTQ ko‘rsatilgan.
TQ ni konstruktsiyalashda asbob–uskunalarning kameralar bo‘yicha joylashishini bilish lozim, buning uchun avval to‘ldirish sxemasi chiziladi.
To‘ldirish sxemasi — bu asosiy asbob–uskunalar bilan apparatturalarning elektrik ulanish sxemasi bo‘lib, u ularning xaqiqiy o‘zaro joylashishini tasvirlaydi.
To‘ldirish sxemasi masshtabsiz, shartli ravishda bino bilan kameralar konturi, asbob–uskunalarning joylashishi ko‘rsatilib, kerakli tushuntirish yozuvlari bo‘ladi. To‘ldirish sxemasi asbob–uskunalarga setsifikatsiya tuzishni yengillashtiradi. TQ konstruktsiyasini tushunishni osonlashtiradi, biroq TQ ning konstruktiv chizmalari o‘rnini bosmaydi. Ayrim hollarda TQ rejasi chizilib, unda shartli belgilar bilan asbob–uskunalarning joylashishi ko‘rsatiladi.
GTQ da yig‘ma shinalar uch seksiyaga ajratilib, ularning har biriga 60 MVt li generator ulangan. Birinchi bilan uchinchi seksiyaga uch cho‘lg‘amli bog‘lovchi transformator ulangan har bir seksiyada ikkitadan guruhli 2 X 2000 A li qo‘sh reaktor va VM–10 o‘chirgichli (K–XII seriyali) KTQ ning to‘rtta yig‘masi o‘rnatilgan. GTQ zarbiy tokning 300 kA gacha miqdoriga hisoblangan. GTQ binosi bir kavat bo‘lib, ‘rolyoti 18 m bo‘lib, IEM ning boshqa binolarini qurishda ham qo‘llaniladigan standart temir–beton konstruktsiyalardan tayyorlanadi. Binoning markaziy qismida ikki qator yig‘ma shinalar bilan shina ajratkichlar bloki, ulardan keyin generatorlar, transformatorlar va seksion o‘chirgichlar, guruhli va seksion reaktorlar hamda shina kuchlanish transformatorlarining yacheykalari joylashgan. Yacheyka qadami 3 m. Binoning devorlari oldida KTQ shkaflari joylashgan. Hamma kabellar ikkita kabel tunnelidan o‘tadi. Reaktorlarga sovituvchi, havo ikkita ventilyatsion kanaldan keltirilib, qizigan havo tortish shaxtasi orqali tashqariga chiqarib yuboriladi.
O‘Z-O‘ZINI NAZORAT QILISH SAVOLLARI:

1. 
   TQlarning turlarini ayting?
   
2. 
   Tashqi va ichki KTQlarining konstruktsiyalari qanday?
   
3. 
   Talablar va avzalliklarini ayting?
   
4. 
   TQlarning asosiy kamchiliklari nimadan iborat?
   
5. 
   Kuchlanishi 1000 Vgacha bo‘lgan TQlarning konstruktsiyalari qanday?
   
6. 
   Kuchlanishi 1000 Vdan yuqori bo‘lgan TQning konstruktsiyalari qanday?