Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

Uch fazali transformatorlarning tuzilishi va ishlash printsipi

Uch fazali transformatorlar, asosan, uch fazali tok sistemasini transformatsiyalash uchun ishlatiladi. Uch fazali transformator umumiy po`lat o`zakka ega bo`lib, alohida fazalarning toklari hosil qilgan barcha magnit oqimlari ana shu o`zak bo`ylab tutashadi.
Uch fazali transformatorning po`lat o`zagi ostki va ustki tomonlardan birlashtirilgan uchta sterjendan iborat. Har bir sterjenda har fazaning birlamchi va ikkilamchi chulg`amlari joylashtirilgan. Chulg`amlar yulduz yoki uchburchak sxemada ulanishi mumkin. Bu biriktirish sxemalari tegishlicha U` va Δ tarzda belgilanadi. Chulg`amlar qanday sxemada ulanishidan qat`iy nazar birlamchi chulg`amning bosh uchlari (A, V, S) va oxirgi uchlari (X, Y, Z) katta harflar bilan, ikkilamchi chulg`amning bosh uchlari (a, b, c) va oxirgi uchlari (x,y,z) kichik harflar bilan belgilanadi.
Birinchi o`raladigan chulg`amning o`ralish yo`nalishi ixtiyoriy, ammo qolgan fazalarning chulg`amlari birinchi o`ralgan chulg`amning yo`nalishida

8. 
   расм
   

o`ralishi kerak. Faqat shundagina ayrim fazalardagi toklarning va ularni hosil

qilgan magnit oqimlari bo`ladi. (8-rasm, a).
<sup>(Ф</sup> А <sup>,Ф</sup>В <sup>,Ф</sup>С <sup>)</sup> larning shartli musbat yo`nalishi ta`minlangan

Kirxgofning birinchi qonuniga binoan istalgan vaqt lahzasida uchala faza
magnit oqimlarining yig`indisi doimo nolga teng. Masalan, 5.14-rasm, b dagi
<sup>magnit oqimlarining o`zgarish grafigidan ko`rinadiki, Ф</sup>А <sup>Ф</sup>m <sup>bo`lgan t1 vaqtda
Ф</sup>А ^{o`zining musbat maksimal qiymatiga erishgan bo`lsa, qolgan ikkita magnit}

oqimi
^ФВ ^va
ФС ^{larning manfiy yarim maksimal qiymatlarga ega bo`lishi uchala}

faza magnit oqimlarining po`lat o`zak bo`ylab qo`shilishini (8-rasm, v) bildiradi, ya`ni
^ФmА ^{1 Ф 1 Ф 0}
₂ ^m В ₂ ^m С

Uch fazali ikki chulg`amli transfarmator chulg`amlari ulanish guruhini aniqlashning tavsiya qilinayotgan usulida bu kamchiliklarga barxam berilgan.

Bu usul qo`yidagicha tushintiriladi:
Dastavval, soatni tasvirlovchi doira chizilib, uning raqamlari aylanaga teng taqsimlanib belgilanadi. Uch fazali transfarmatorning ulanish guruhi YuK va PK chulg`amlarining liniyaviy EYuK lar vektor diagrammalar chiziladi. Buni qo`yidagi sxemalar uchun ko`rib o`tamiz:

2. 
   Uch fazali transfarmatorlarni (Y/Y) «yulduz-yulduz» sxemasida ulash. Shuni eslatish lozimki, transfarmator chulg`amlarining ulanish guruhini aniqlashda uning salt ishlash rejimidagi
   

(U_1f =E_1f ; U_1l =E_1l ; U_2f =E_2f ; U_2f =E_2f)
Ma`lumki, YuK sho`lg`am «yulduz» sxemasiga ulanganda uning fazaviy EYuK lari vektor diagrammasi bir-biridan faza jihatdan 120<sup>0</sup> siljigan uchta bir xil vektordan iborat bo`lib, ularning uchlari o`zaro to`g`ri chiziqlar bilan birlashtirilganda tomonlari liniyaviy EYuK ni beradigan teng tomonli uch burchak hosil bo`lishi tufayli uch burchakning bitta (masalan, AV) tomoni YuK chulg`amning liniyaviy EYuK vektoriga moduli jihatdan teng (AV=E_AV) va u

soatning «12» raqamiga doimiy ravishda yo`naltirilgan bo`lishi kerak. Shu sababli YuK chulg`amning vektor diagrammasiga oid uchburchakni doiraning markazidan «12» raqamiga yo`naltirilgan AV radiusni chizishdan boshlanadi. Shu uchburchakka tegishli yana bitta tomonining holatini aniqlash uchun aylananing V nuqtasidan o`ng tomonda uzunligi AV radiusga teng bo`lgan VS vatarni o`tkazamiz. A, V va S nuqtalarini o`zaro to`g`ri chiziqlar bilan birlashtirib teng tomonli uchburchak xosil bo`ladi. Bu uchburchak medianalarining kesishgan nuqtasidan uning uchlarigacha bo`lgan oraliq (chizmada vektor) YuK sho`lg`am fazaviy EYuK larni beradi.
Yuqori kuchlanishli chulg`am uchun aniqlangan fazaviy EYuK vektorlari transformatorning PK chulg`ami uchun vektor diagrammani qurishda zarur bo`ladi. Bunda YuK va PK chulg`amlarining uralish yo`nalishi hamda fazaviy chulg`amlarning boshi va oxirlarining belgilanishi bir xil bo`lganida bir o`zakda joylashtirilgan chulg`amlarni bitta fazaviy magnit oqimi kuch chiziqlari kesib o`tganligi tufayli, chulg`amlarning EYuKlari fazaviy chulg`amlari oxiridan boshiga bir xil (musbat) yo`nalgan holati tekshiriladi.
Ikkilamchi chulg`am liniyaviy EYuK vektori E_AV YuK chulg`amining liniyaviy EYuK vektori E<sub>AV</sub> ga nisbatan 0 dan 360<sup>0</sup>oraligida burchaklarga siljigani uchun 360<sub>0</sub> ni 12 ga bo`lgandan chiqqan natija (30⁰ ) dagi singari ulanish guruhiningbirligi qilib qabul qilinadi.
Yulduz sxemasiga ulangan past kuchlanishli chulg`am EYuK lari vektor diagrammasini qurish uchun YuK chulg`amning A fazaviy chulg`am EYuK vektori E<sub>xa</sub> fazaviy vektorlar MN chizig`i ustida yotganligidan «a» nuqtani «A» ning ustiga qo`yish jarayonida mazkur yordamchi chiziq juda ham qulaylik yaratadi., yani E<sub>AV</sub> vektorni o`ziga parallel siljitishda uning «a» nuqtasi soat doirasining markazidagi «A» nuqta tomon MN chizig`i bo`yicha sirpantiriladi.
Chulg`amlar Y/Y ulangan hol uchun qurilgan vektor diagrammalar shu tartibda birlashtirilganda PK chulg`amining liniyaviy EYuK vektori E_AV YuK chulg`amining liniyaviy EYuK vektori E<sub>AV</sub> bilan ustma-ust tushadi. Ularning
orasidagi siljish burchigi 0 bo`lgani uchun chulg`amlarning ulanish guruhi 0 bo`ladi.
Uch fazali ikki chulg`amli transformator chulg`amlarining ulanish guruhini tsiferblatli soat yordamida aniqlash usulida past kuchlanishli chulg`am liniyaviy EYuK vektori (E<sub>AV</sub>) soatning kichik mili orqali belgilanadi va umumiy holda, Chulg`amning ulanish guruhlariga qarab, soatning bu mili 0 (12) …11 butun sonlarni ko`rsatishi mumkin.

2.