Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

ф
(U ^Uл
) , uchburchak sxemada ulanganda esa liniya kuchlanishiga
3

hisoblanadi. Odatda, transformatorning yuqori kuchlanishli chulg`ami (manba tomondagi) yulduz sxemaga ulanadi. Bunda ma`lum qiymatdagi liniya kuchlanishini olish qulay va chulg`amning o`ramlar soni kam bo`ladi.
Chulg`amlarni uchburchak
sxemada ulash katta toklarda ma`qul bo`lgani uchun Y/Δ sxema past kuchlanish tomoni katta quvvatli bo`lgan transformatorlarda qo`llaniladi.

Uch fazali tok zanjirlarida faza va liniya kuchlanishlari bir-biridan farq qilgani uchun fazali transformatorlarning birlamchi va ikkilamchi chulg`amlari bir xil sxemada, masalan yulduz/yulduz (Y/Y) sxemada ulanganda (5.14, 5.15-rasm, a)
<sup>birlamchi va ikkilamchi chulg`amning faza (U</sup> A ^,U a <sup>) va liniya


(U</sup> AB ^,U ab ^{) kuchlanishlarining vektorlari faza mos tushadi (5.15-rasm, b). Dastlab} ikkala chulg`amning faza kuchlanishlari diagrammasi quriladi, so`ngra liniya kuchlanishlarining diagrammasini quramiz. Agar birlamchi chulg`amning liniya

kuchlanishi vektori
^U AB ^{ni soat milining harakat yo`nalishida 300 ga burib, uni 0}

(yoki 12) raqamida turibdi desak, ikkilamchi chulg`amning liniya kuchlanishi

vektori
^U ab ^{ni ham o`sha yo`nalishda 300 ga bursak, u ham 0 raqamiga to`g`ri}

keladi. Bu, chulg`amlar yulduz/yulduz sxemaga ulanganda ularning ulanish turkumi 0 ekanligini bildiradi. Birlamchi va ikkilamchi chulg`am uchburchak/uchburchak sxemada ulanganda ^{Uл Uф} bu holda ham chulg`amlarning
ulanish turkumi 0 bo`ladi. Demak, birlamchi va ikkilamchi chulg`amlar bir xil sxemada ulanganda 0 nchi ulanish turkumi olinar ekan. Bunday ulanish turkumi Y/Y – 0 va Δ /Δ – 0 tarzda belgilanadi.
Uch fazali transformatorning birlamchi chulg`ami yulduz, ikkilamchi chulg`ami esa uchburchak sxemada ulansa, u holda boshqa ulash turkumi olinadi. Ikkilamchi chulg`amni uchburchak sxemada ulash uchun A fazaning bosh uchi V fazaning oxirgi uchi bilan, V fazaning bosh uchi S fazaning oxirgi uchi bilan va hokazo tarzda ulash kerak (5.16-rasm,a). Birlamchi chulg`am yulduz, ikkilamchi chulg`am uchburchak sxemada ulanganda, birlamchi va ikkilamchi
^{chulg`amlarning faza kuchlanishlari vektorlari (U} A ^,U ax ^U a <sup>va hokazo) faza


bo`yicha mos tushsa ham, ammo liniya kuchlanishlarining (U</sup> AB <sup>,U</sup> ab <sup>va hokazo) bir-</sup> birlaridan faza bo`yicha 30⁰ yoki bir necha 30⁰ ga siljigan bo`lishi mumkin (5.16- rasm,b). Birlamchi chulg`am kuchlanishining vektor diagrammasi (5.16-rasm, b) (5.15-rasm, b) dagidek, o`zgarishsiz qoladi. Uchburchak sxemada ulangan ikkilamchi chulg`amning vektor diagrammasida faza kuchlanishi vektori
^Uax ^Ua ^{birlamchi chulg`amning faza kuchlanishi vektori U</sup> A <sup>bilan faza bo`yicha}

mos tushadi, shuning uchun vektor
^U ax ^{vektor U} A
ga,
^U by ^esa
U B ^{ga parallel qilib}

o`tkaziladi. Faza kuchlanishlarining shartli musbat yo`nalishi sxemalarda(5.15- rasm, a va 5.16-rasm, a) chulg`amlarning oxirgi uchlaridan bosh uchlariga tomon olingan. Chulg`am uchburchak sxemada ulanganda turli fazalarning bosh va oxirgi uchlari bir nuqtada birlashadi, masalan, a va y, b va z, x. Bu nuqtalar orasidagi potentsiallar o`zaro teng. Birlamchi chulg`amning vektorlar

10. 
    расм
    

diagrammasidan ko`rinadiki, liniya kuchlanishining vektori

^U AB
V nuqtadan A

nuqtaga yo`nalgan, u holda ikkilamchi chulg`amning liniya kuchlanishi vektori
^U ab ^{ham V dan A ga tomon yo`nalgan (10-rasm, b).
Agar birlamchi chulg`am liniya kuchlanishining vektori U} AB ^{ni soat milining} harakat yo`nalishida 30⁰ ga burib, uni 0 raqamiga turibdi deb, ikkilamchi

chulg`amning liniya kuchlanishi vektori
^U ab ^{ni ham 300 ga burganimizda u}

soatning 11 raqamiga to`g`ri keladi. Demak, birlamchi chulg`ami yulduz, ikkilamchi chulg`ami uchburchak sxemada ulangan uch fazali transformator chulg`amlarining ulanish turkumi 11 bo`lib, u Y/Δ – 11 tarzda belgilanadi.
Demak, uch fazali transformator birlamchi va ikkilamchi chulg`amlari liniya kuchlanishlarining faza siljishiga ko`ra farq qiluvchi turli ulash sxemalariulash turkumlari deyiladi.
Uch fazali transformatorlarning Y/ Y-0, Y/ Y₀-0 va Y/ Δ -11 singari ulash turkumlari ko`p ishlatiladi.