Elektronika asbobsozlik

1.4. Fazasezgirligini to’g’irlagichli garmonik sinxron detektorlar 
 
Yuqorida gapirilganidek sinxron detektorlarning asosiy ish rejimlaridan biri 
bu fazasezgirligini to’g’irlash rejimidir yoki vector kommutatsiyasi chastotasi 

с
qachonki o’lchanayotgan kirish signali chastotasi 

ga teng bo’lganda. 
To’g’irlagichli garmonik sinxron detektorga zanjir o’tkazuvchanligi vaqt bo’yicha 
nosinusoidal (1.14) qonun bo’yicha o’zgaradigan o’lchanuvchi kuchlanish 
beramiz: 
u(t)=

i=0
n
U
iM
sin (i

c
t+

i
), (1.17) 
yoki vektor kommutatsiyasi y(t) garmonik sinxron chastotalar 

c
qatoridan va 
doimiy qo’shiluvchi U
0 
tàshkil topgan.
(1.14) va (1.17) ifodalarni bir biriga ko’paytirsak quyidagini olamiz: 
i(t)=u(t) y(t)=

i=0
n
U
iM
sin (i

c
t+

i
) Y
M
sin 

c
t, 
yoki: 
i(t)=Y
M

U
o
sin 

c
t+U
1M
sin 

c
t sin (

c
t+

i
)+sin 

c
t 

i=0
n
U
iM
sin (i

c
t+

i
) 

. 
Garmonik sinxron detektorlarning chiqish tokiga doimiy qo’shiluvchi: 
I_=Y
M
U
1M
/2 cos

1
, (1.18) 
yoki garmgnik suinxron detektorning sinusoidal sinxron vector kommutatsiyasi 
garmonikaning nosinusoidal aktiv komponentasi (1.17) ifodadan aniqlanadi [13]. 
Demak, garmonik sinxron detektorlar fazasezgirligini to’g’irlash rejimida 
o’lchanayotgan nosinusoidal signalning asosiy garmonikasi (kuchlanish yoki tok) 
uchun fazasezgir detector bo’lib; bunday sinxron detektorlar yordamida xamma 
garmonika va o’lchanayotgan signalning nosinusoidal doimiy qo’shiluvchilarining 
ta’siridan xalos bo’lish mumkin.
Garmonik 
sinxron 
detektorlarning 
xossalari 
sinusoidal 
vektor 
kommutatsiyasi chastotasiga teng bo’lgan faqat bitta chastotadagi signalni qayd 
qiladi, absolyut chastotani tanlab olishdagi uning katta afzalligidir. Garmonik 
sinxron detektorlarning absolyut yoki ideal chastotani tanlashi muhim 

---

17 
xossalaridandir. O’lchanayotgan signaldagi nosinusoidal garmonikaning ta’siridan 
toliq qutilish asosiy garmonika vetorini o’lchashda egri chiziqning yo’qotilishini 
va xalaqit beruvchi signallarda bunday sinxron detektorlardan effektiv foydalanish 
imkonini beradi.
Belgilab qo’yamiz releyli sinxron detektorlar qisman chastotaviy tanlash 
xossasiga ega [14]. 
Sinxron detektorlarning fazasezgirligini to’g’irlash rejimida chiqish 
signalaning foydali tàshkil etuvchisi diomiy qo’shiluvchi boladi. 
Sinxron detektorning chiqish signalidagi o’zgaruvchan qo’shiluvchisi ularning 
foydali doimiy qo’shiluvchisini ajratish detektorlashda olingan natija bo’ladi.
Buning uchun doimo, chiqishida faqat foydali qo’shiluvchini o’tkazuvchi va 
o’zgaruvchan qo’shiluvchini kamaytiruvchi inertsion filtrlardan foydalaniladi. 
Sinxron detektorlarning chiqish signalidagi o’zgaruvchan qo’shiluvchini to’liq 
yo’qotish uchun uning chiqishida faqat cheksiz katta vaqt doimiysiga ega bo’lgan 
tekislovchi filtrlardan foydalanish mumkin. Tekislovchi filtrlar vaqt doimiysining 
chekli qiymatlarida garmonik sinxron detektorlarning chiqishida tokning uzilib 
o’zgarishi yoki kuchlanishga o’zgaruvchan qo’shiluvchi bo’ladi, to’liq tekislovchi 
filtr etishmaydi. Tekislovchi filtrlarda vaqt doimiysini tanlash etarlicha katta, 
chiqish tokining uzilib o’zgarishi yoki garmonik sinxron detector kuchlanishi 
uncha katta bo’lmagan ruxsat etilgan kattalikka ega bo’lishi mumkin. Tekislovchi 
filtrlarning vaqt doimiysi xar doim chekli qiymatga, garmonik sinxron 
detektorlarning chiqishida o’lchanayotgan signalning yuqori va asosiy 
garmonikasiga tegishli bo’lgan, amplituda bo’yicha qoldiq pulsatsiya uncha katta 
bo’lmagan qiymatga ega bo’ladi. Garmonik sinxron detektorlarning ideal 
chastotaviy tanlovi faqat filtrlarning inertsionligi cheksizlikkacha ortganda etarli 
bo’ladi, yoki ideal potensialli chastotaviy tanlov deyiladi [15]. 
O’lchanayotgan signalning nosinusoidal xamm garmonikasining to’liq 
ta’siridan qutilish sharti qanoatlantirilsa vaqt bo’yicha sinxron detektorda 
o’tkazuvchanlik zanjirining o’zgarishi qat’iy sinusoidal egri chizig’ida xech 
qanday yo’qotish bo’lmaydi.

---

18 
Zanjir o’tkazuvchanligini vaqt bo’yicha sinusoidal egri chizig’i formasining 
og’ishga ta’sirini qisqacha qarab chiqamiz. Mayli zanjir o’tkazuvchanligi egri 
chizig’i vaqt bo’yicha o’zgaradi, Fur’e qatoriga yoysak, yoki: 
y(t)=

k=1
n
Y
kM
sin (k

t+

k
), 
bu erda Y
kM
– amplitude k- zanjir o’tkazuvchanligi garmonikasi tartibi; 

k
– faza. 
Bunday noideal garmonik sinxron detektorning kirishiga sinusoidal 
o’lchanadigan kuchlanish beramiz. U holda zanjirdagi tok: 
i(t)=u(t) y(t)=U
M
sin (

t+

) 

k=1
n
Y
kM
sin (k

t+

k
). 
Bu erdan chiqish tokidagi diomiy qo’shiluvchi: 
I_=U
M
Y
1M
/2 cos (

-

1
), 
yoki o’lchanayotgan sinusoidal signalning o’tkazuvchanlik egri chizig’i formasi 
sinusoidadan og’ishi o’lchash natijasi kamchiligiga kirmaydi.
Noedeal garmonik sinxron detektorning kirishiga nosinusoidal o’lchanuvchi 
kuchlanish beramiz. U holda zanjirdagi tok: 
i(t)=u(t) y(t)=

i=1
n
U
iM
sin (i

t+

i
) 

k=1
n
Y
kM
sin (k

t+

i
). 
Bundan tokka doimiy qo’shiluvchi: 
I_=

i=k=1
n
U
iM
Y
kM
/2 cos (

i
-

k
). (1.19) 
Bu ifodadan ko’rinadiki, zanjir o’tkazuvchanligi egri chizig’ining o’zgarishi 
vaqt bo’yicha formasi sinusoidadan og’ishi chiqish tokiga doimiy qo’shiluvchi 
nosinusoidal kirish signali, kirish signali garmonikasining aktiv komponentasining 
yig’indisidan, sinxron detektorning o’tkazuvchanlik zanjiridagi vaqt bo’yicha 
o’zgaruvchi sinxron garmonika egri chizig’idagi yo’qotilishi bilan aniqlanadi. 
O’tkazuvchanlik zanjiridagi vaqt bo’yicha sinusoidal qonun bo’yicha 
o’zgarishimavjud og’ishidan, yoki mavjud yuqori garmonikali egri chizig’ining 
o’tkazuvchanligi o’zgarishi garmonik sinxron detektorning ideal potensial 
chastotasini tanlash xossasini yo’qotadi deb xulosa qilish mumkin [16]. 
Ifoda 
(1.19)dan 
ko’rinadiki, 
o’lchanayotgan 
nosinusoidal 
signal 
garmonikasining i- tartibli ta’siri amplituda U
iM
, o’tkazuvchanlik zanjirining k-

---

19 
tartibli garmonikasiga va bu garmonikalar 

i
va 

k
fazalarining o’zaro 
bog’lanishiga bog’liq. Bundan garmonikalar sinxron ya’ni k=i bo’lishi kerak.
i-tartibli garmonikadan maksimal doimiy qo’shiluvchi: 
I
-M k=i
=U
iM
Y
kM
/2. 
Demak, U
iM
=

U
1M
Y
kM
=

Y
1M
dan kirish signalidagi i-tartibli garmonikadan 
maksimal doimiy qo’shiluvchi: 
I
-M k=i
=

U
1M

Y
1M
/2. 
Sinxron detektorning i-tartibli kirish signali garmonikasiga chiqish tokidagi doimiy 
qo’shiluvchining maksimal nisbiy qiymati: 
I
-M k=1
/I_
1
=

U
1M

Y
1M
2/2U
1M
Y
1M
cos 

1
=

/cos 

1
. 
Keltirilgan chiqish tokiga doimiy qo’shiluvchining maksimal nisbiy qiymati, 
yani sinxron detektorning chiqish tokiga doimiy qo’shiluvchining maksimali 
o’lchanayotgan signalning birinchi garmonikasidan, quyidagiga teng
I_
1M
=1/2U
1M
Y
1M
, 

=I
-M k=i
/I
-1M
=

. (1.20) 
Ifoda (1.20)dan ko’rinadiki, y(t) egri chiziqda uncha katta bo’lmagan 
yo’qotishlarga o’lchanayotgan signal garmonikasining hatto etarlicha qiymatlarida 
ham uning ta’sirini etiborga olmaslik mimkin [17]. 
Garmonik sinxron detektorlarning fazasezgirligini to’g’irlash rejimida chiqish 
tokiga 
doimiy 
qo’shiluvchining 
vector 
kommutatsiyasi 
yo’nalishidagi 
o’lchanayotgan kuchlanish vektorining aktiv komponentasiga proportsionaldir: 
I_=U
M
Y
M
/2 cos 

. 
O’lchanayotgan kirish kuchlanishi u
вх
(t) ikki qutbli koordinatalar sistemasida 
sinxron detektor yordamida o’lchash mumkin, vektor kommutatsiyasi 

burchakka 
buriladi, ya’ni vektor kommutatsiya: 
y(t)=Y
M
sin (

c
t+

), 
chiqish toki esa: 
i(t)=Y
M
sin (

c
t+

) U
M
sin (

c
t+

)=Y
M
U
M
/2 – Y
M
U
M
/2 cos2 (

c
t+

). 

---

20 
Bundan sinxron detektorning chiqish tokiga doimiy qo’shiluvchi o’lchanayotgan 
kuchlanish vektori U
M
moduliga proportsional bo’lib, siljish fazasi 

burchak 
(o’lchanayotgan signal vektori argumenti) vektor kommutatsiyasi burulishidan 
foydalanganda graduslovchi fazasozlagich sanaladi. 
Kirish signali vektorini garmonik sinxron detector yordamida va to’g’ri 
burchakli koordinatalar sistemasida o’lchash mumkin. Bundan sinxron 
detektorning chiqish toki: 
i’(t)=Y
M
U
M
/2 sin 

+Y
M
U
M
/2 sin (2

c
t+

), 
yani chiqish tokiga doimiy qo’shiluvchi o’lchanayotgan signalning vektor 
komponentasining kvadrat bilan ifodalangan kattaligi yoki tashqi tasirga javob 
berishi bilan aniqlanadi [18]. 
Ifodadan ko’rinadiki, garmonik sinxron detektorlarning chiqish signali, bu 
signal vektor kommutatsiyasi amplitudasi Y
M
va o’lchanayotgan kirish signali 
kattaligi bilan aniqlanadi.
Demak, o’lchash jarayonida sinusoidal vektor kommutatsiyasi Y
M
ning 
amplitudasini o’zgarmas bolishligini ta’minlash kerak, bu garmonik sinxron 
detektorning aniqlangan kamchiligi bo’ladi.