Elektronika asbobsozlik

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

5 
 
I - BOB Signallarni sinxron detektorlash usulida qayd qilishning asosiy 
xossalari va sinxron detektorlarning ish rejimlari (adabiyotlar tahlili) 
 
1.1. Sinxron detektorlarning umumiy xossalari. 
Sinxron detektor atamasi zanjirdagi signal holati va parametri o’zgarishini 
o’zi bilan sinxron ravishda olib keluvchi tayanch signali bilan tushuntiriladi. 
Ba’zan sinxron detector, zanjir parametriga o’xshash kirish va tayanch signali bir 
xil chastotaga ega bo’ladi, sinxron detektorning bu ish rejimi fazasezgirligini 
ta’minlash rejimi deb ataladi. Sinxron detektorlar ba’zi hollarda o’lchanayotgan 
kirish signalining ixtiyoriy chastotasida ishlaydi: sinxron detektor atamasi kirish 
signali va zanjir parametrining sinxronligi emas ba’lki o’lchanayotgan kirish 
signali chastotasiga bog’liq bo’lmagan, tayanch signali va zanjir parametrining 
sinxronligi bilan aniqlanadi. Bunday aniqlashda o’lchanayotgan kirish signalining 
ixtiyoriy chastotadagi xar xil ish rejimidagi sinxron detektorlarni qarab chiqishimiz 
mumkin. Sinxron detektorlardan foydalanishda asosan fazasezgirligining 
ta’minlanish sifati, yoki tayanch va o’lchanayotgan signal chastotalarining 
tengligiga etiborga olinadi. Bizning ishimizda aynan fasasezgirligi ta’minlangan 
rejimda ishlaydigan sinxron detektor, shuning uchun biz asosan shu rejimda 
ishlaydigan detektorlarni qarab chiqamiz. 
Sinxron detector bu kirish yoki o’lchanayotgan signal x(t) kattalik davriy 
kattalik y(t) ga bog’liq bo’lmagan holatda ko’paytiriladi, vector kommutatsiyasi 
deb ataladi.
z(t)=cx(t) y(t), 
bu erda c-doimiy, sinxron detektorning parametri bilan aniqlanadi [1]. 
Ko’p hollarda sinxron detektorlash chiziqli elektr zanjirlari yordamida, parametri 
yoki holati vaqt bo’yicha o’zgaruvchi tayanch signali y(t) uning vector 
kommutatsiyasi bilan sinxronlash orqali amalga oshiriladi. Bazi hollarda vector 
kommutatsiyasi bilantayanch signali teng bo’ladi. Sinxron detektorning zanjir 
parametri o’lchanayotgan kirish signali parametriga bog’liq emas; sinxron 
detektorning zanjir parametri tayanch signaliga sinxron ravishda o’zgaradi, 

---

6 
o’lchanayotgan signalga bog’liq bo’lmagan holda davriy vector kommutatsiyasini 
tàshkil qiladi. Sinxron detektorning chiqish signali kattaligi o’lchanayotgan kirish 
signali va vektor kommutatsiyasiga proportsional bo’lib, o’lchanayotgan kirish 
signali va vektor kommutatsiyasi sinxron detektorning xossasini aniqlaydi. Vektor 
kommutatsiyasi va kirish signali chastotasining ko’rinishiga bog’liq holda sinxron 
detektorlar xar xil turlarda va xar xil rejimlarda ishlashi mumkin [2]. 
Sinxron detektorlarni vektor kommutatsiyasining ko’rinishiga qarab quyidagi 
turlarga bo’lishimiz mumkin: 
-vektor kommutatsiyasi garmonik sinusoidal, yoki sinxron detektorning zanjir 
parametri vaqt oralig’ida sinusoidal qonun bo’yicha o’zgaruvchi. 
- vektor kommutatsiyasi to’g’ri burchakli releyli, yoki sinxron detektorning 
zanjir parametri vaqt oralig’ida sakrab o’tish qonuni bo’yicha o’zgaruvchi. 
Garmonik sinxron detektorlar asosan chiziqli deb ataladi yoki vector o’lchovi 
rejimida ishlovchi sinxron detektorlardir. “Garmonik sinxron detektor”lar atamasi 
bir qancha asosiy xossalari sinxron detektorning- vektor kommutatsiyasi garmonik 
sinusoidal, yoki sinxron detektorning zanjir parametri vaqt oralig’ida sinusoidal 
qonun bo’yicha o’zgarishi bilan tushuntiriladi. 
Releyli sinxron detektorning garmonik sinxron detektorlardan afzalligini 
oddiy ko’rish mumkin. Sakrab o’tish qonuni bo’yicha o’zgaruvchi signallar releyli 
qurilma bilan xarakterlanadi; shuning uchun vektor komutatsiyasi sakrab o’tish 
qonuni bo’yicha o’zgaruvchi sinxron detektorlar va releyli ta’sir qiluvchi sinxron 
detektorlar deb atalidi, yoki qisqacha releyli sinxron detektorlar deyiladi [3]. 
Sinxron detektorning kirishiga berilayotgan o’lchanadigan elektr signallar 
juda xilma xil va belgilar bo’yicha tasniflangan bo’lishi mumkin.Sinxron 
detektorning ish rejimida asosiy belgi kirish signali chastotasi bo’lishi mumkin, 
bunda kirish signaliga nisbatan chastota, yoki vektor komutatsiyasi chastotasiga, 
tayanch signali chastotasini moslashtirish muhim. O’lchanayotgan kirish signali 
x(t) ning ko’rinishiga bog’liq bo’lmagan sinxron detektorning bu signal 
chastotasini qayta tashkil qilishini, yoki o’lchanayotgan kirish signali chastotasini 
qayta tashkil qiligichni ko’ramiz. Garmonik sinxron detector kirishiga sinusoidal 

---

7 
vektor kommutatsiyali sinxron burchak chastotasi 

с 
bo’lgan signal beramiz (1.1.1-
rasm a).
y(t)=Y
M
sin 

c
t (1, 1) 
O’lchanayotgan sinusoidal kirish signalining burchak chastotasi: 
x(t)=X
m
sin(

t+

) (1, 2) 
ikkita ifodani ko’paytirib quyidagini olamiz: 
z(t)=c X
M
sin(

t+

) Y
M
sin 

c
t 
yoki hamma almashtirishlardan keyin: 
z(t)=cX
M
Y
M
/2

cos(

t-

c
t+

)-cos(

t+

c
t+

)

(1, 3) 
Releyli xossaga ega bo’lgan bitta yarim davrga ega sinxron detektorning 
kirishiga vektor kommutatsiyasi to’g’ri burchakli sinusoidal o’lchanadigan kirish 
signali beramiz (1, 2), (1-rasm b): 
y(t)=Y
M
/2(1+sign sin 

c
t). (1, 4) 
U holda sinxron detektordan chiqish signali
z(t)=cX
M
sin (

t+

) Y
M
/2(1+sign sin 

c
t). 
hamma almashtirishlardan keyin: 
z(t)=cX
M
Y
M
/2 sin (

t+

)+cX
M
Y
M
/2

k=1,3,5,...

1/k 

cos(

t-k

c
t+

)-
cos(

t+k

c
t+

)

. (1, 5) 
Ifoda (1,3)dan garmonik sinxron detektorning chiqish signali uning kirishiga 
sinusoidal signal berilganda ikkita yonlama chastotadan tàshkil topadi, chastotalar 
farqi va teng yig’indisi 

va sinxron vector kommutatsiyasi 

c
, yoki 

z
=

с

ekanligini ko’rish mumkin. Ifoda (1,5)dan ko’rinadiki releyli sinxron detector ning 
chiqish signali uning kirishiga sinusoidal signal berilganda cheksiz sondagi 
yonlama chastotadan tàshkil topadi, chastotalar farqi va teng yig’indisi 

va toq 
garmonik chastotasi 

с
to’g’ri burchakli vector kommutatsiyasi, uni Fur’e qatoriga 
yoyganda olingan; shunday ekan releyli sinxron detektorning chiqish signali 
chastotasi uchun quyidagini olamiz.

---

8 

z
=

k

c

, 
Bu erda k=1,3,5,.... 
Bitta yarim davrli sinxron detektorda vector komutatsiyaga doimiy 
qo’shiluvchi va o’lchanayotgan kirish signali burchak chastotasi 

ga, chiqish 
signaliga o’zgaruvchan qo’shiluvchi kuzatiladi, yoki qo’shiluvchining ko’rinishi 
sin(

t+

) [4]. 
1.1.1-rasm Sinxron detektor zanjirida (vektor kommutatsiyasi) vaqt bo’yich egri 
chizig’i parametrining o’zgarishi: a-garmonik; b-releyli bitta yarim davrga ega 
bo’lgan signallar. 
Sinxron detektorga sinusoidal bo’lmagan davriy o’lchanadigan signal 
beramiz, keltirilgan Fur’e qatoridan garmonikaning yig’indi ko’rinishi: 
x(t)=

i=0
n
X
iM
sin(i

t+

i
) (1, 6) 
U holda sinxron detektorning chiqishidan quyidagini olamiz: 

---

9 
z(t)=c 

i=0
n
X
iM
sin(i

t+

i
) y(t). 
Garmonik sinxron detector uchun sinxron burchak chastota 

c
ifodasining chiqish 
kattaligi ko’rinishga keladi: 
z(t)=c 

n
i=0
X
iM
sin(i

t+

i
) Y
M
sin 

c
t, 
yoki almashtirishdan keyin: 
z(t)=cY
M
/2 

n
i=0
X
iM

cos (i

t-

c
t+

i
) – cos (i

t+

c
t+

i
)

. (1, 7) 
Iffoda (1.7) dan garmonik sinxron detector sinusoidal bo’lmagan kirish 
signaliga chastotaviy almashtirgich bo’lib, uning chiqishida bir qancha farqli 
qo’shiluvchi va kirish signali chastotasi yig’indisi kuzatiladi va vector 
komutatsiyasining sinxron chastotasi ko’rinishi quyidagicha bo’ladi 

z
=

i

c

. 
Bularning xammasidan releyli sinxron detector chastotaviy almashtirgich 
degan xulosaga kelishimiz mimkin. U garmonik sinxron detektordan farq qilib 
kirish signali z(t), 

i

k

c

ko’rinishdagi yonlama chastotadan tàshkil topadi, juft 
bo’lmagan k

с
garmonik to’g’ri burchakli vector kommutatsiyadan iborat bo’ladi 
[5]. Sinxron detektorlarning tarkibini qisqacha qarab chiqish asosidaxulosa qilish 
mumkinki garmonik sinxron detektorlarning chiqish signali ikki yonlama chastota 
xar biri i-garmonikali kirish signali, o’lchanayotgan signalning chastotalar farqi 

va teng yig’indisi va sinxron detektorning sinxron chastotasi 

с
, yoki

z
=

i

c

. 
Releyli sinxron detektorning chiqishida ham signal yonlama chastotadan 
tàshkil topadi, to’g’ri burchakli vector kommutatsiysi yoki chastotasi Fur’e 
qatoriga yoyilganda yuqori garmonikadan iborat bo’ladi. 

z
=

i

k

c

, 
Bu erda k=1,3,5,... – vector kommutatsiysi garmonikasining tartibi [6]. 
Garmonik va releyli sinxron detektorlarni o’zaro solishtirganda biz 
ko’rishimiz mumkinki garmonik sinxron detektorlarning chiqish signali kam sonly 
chastotalardan tàshkil topadi, bundan qaysi u yoki bu qo’shiluvchi ekenligini 
ajratish oson bo’ladi. Shunday qilib, qarmonik sinxron detektorlar yaxshi tanlov 
hisoblanadi releyli sinxron detektorlar bilan taqqoslaganda. Sinxron detektorning 

---

10 
o’lchanayotgan kirish signali x(t) ning burchak chastotasi 

va chiqish signali 
vector kommutatsiyasi y(t) ning sinxron burchakli chastota 

с
xar xil bo’ladi, yoki 
sinxron detector xar xil rejimda ishlaydi.