Электр таъминоти ва электр тармоšлари

3.4-боб. Иккиламчи занжирлар.
3.4.1. оидаларни ушбу боби электр ускуналарини (бош арув, сигнализация, назорат, автоматика ва реле имояси
Қ
қ
ҳ
занжирлари) иккиламчи занжирларига тегишлидир.
3.4.2. Бош а бирикмалар билан ало аси бўлмаган ва аппаратлари бош а бирикмалар аппаратларидан узо да жойлашган
қ
қ
қ
қ
иккиламчи занжир бирикмаларини ишчи кучланиши 1 кВ дан ю ори бўлмаслиги керак. олган амма олларда эса
қ
Қ
ҳ
ҳ
иккиламчи занжирларни ишчи кучланишлари 500 В дан ю ори бўлмаслиги лозим.
қ
Бириктирилаётган (ўрнатилаётган) аппаратлар атроф – му ит шароитларига амда хавфсизлик талабларига мос келиши
ҳ
ҳ
керак.
3.4.3. Электростанциялар ва нимстанцияларда иккиламчи занжирлар учун ярим атти алюминий симли назорат
қ
қ
кабелларидан фойдаланиш керак.
Мис симли назорат кабеллари эса фа ат уйидагаларни иккиламчи занжирларида ўлланлиши мумкин:
қ қ
қ
1) Генераторнинг уввати 100 МВт дан ю ори бўлган электростанцияларда; бунда электростанцияларни кимёвий
қ
қ
тозалаш ускуналарини ёритиш, тозалаш, мухандис – маиший ва ёрдамчи ускуналар, механик устахона ва озонхоналарни
қ
ишга туширгичларни иккиламчи коммутациялари учун алюминий симли назорат кабеллари ишлатилиши керак;
2) Ю ори кучланиши 330 кВ ва ундан ю ори бўлган подстанциялар, амда тизимлараро транзит электр узатиш
қ
қ
ҳ
тармо ларига уланадиган подстанцияларга;
қ
3) 110 – 220 кВ ли узгичларни инкор этишини захираловчи ускуналар ва дифференциал имоя шиналар учун, амда
ҳ
ҳ
аварияга арши автоматика тизими воситаларида;
қ
4) Исси лик электростанцияларни технологик имояси учун;
қ
ҳ
5) Ишчи кучланиши 60 В ва ундан ю ори бўлган кабел симлари ва ўтказгичларни диаметр 1 мм
қ
2
гача бўлганда (3.4.4.
га аранг);
қ
6) Электростанция ва подстанцияларни портлашлашдан хавфли В-1 ва В-1а синфларига жойлаштириладиганлари учун.
Саноат корхоналарида иккиламчи занжирлар учун алюминий мисли ёки ярим атти алюминийли назорат кабелларидан
қ
қ
фойдаланиш лозим. Мис симли назорат кабелларини эса фа ат портлашдан хавфли В-1 ва В-1а синф зоналарига
қ
жойлаштирилган иккиламчи занжирларда, домна ва конвертор цехлари механизмларини иккиламчи занжирларида, си увчи
қ
ва ю ори унумдорликка эга бўлган прокат станларини асосий тизимида, ало ида гурухли
қ
ҳ
I категорияли электр
абуллагичлар учун амда ишчи кучланиш 60 В бўлган ва кабель симлари ва ўтказгичлар диаметри 1 мм
қ
ҳ
2
гача бўлган
иккиламчи занжирлар учун (3.4.4. га аранг).
қ
3.4.4. Механик муста камлик шартлари бўйича:
ҳ
1) панел ва аппаратларни исмларига винт ёрдамида бириктириладиган назорат кабелларининг симларини кўндаланг
қ
кесими, мис сим учун 1,5 мм
2
дан кам бўлмаслиги керак. (махсус ис ичлар ўлланилганда эса 1,0 мм
қ қ
қ
2
дан кам бўлмаслиги
лозим), алюминий учун эса 2,5 мм
2
; токли занжирлар учун – 2,5 мм
2
мисда ва 4 мм
2
алюминий учун; а амиятли бўлмаган
ҳ
иккиламчи занжирлар учун, яъни назорат ва сигнализация занжирлари учун кўндаланг кесими 1 мм
2
ли мис симли
кабелларни винт билан бириктиришга рухсат этилади;
2) ишчи кучланиши 100 В ва ундан ю ори бўлган занжирларда кавшарлаб бириктириладиган кабел мис симининг
қ
кўндаланг кесими 0,5 мм
2 
дан кам бўлмаслиги керак;
3) ишчи кучланиши 60 В ва ундан кам бўлган занжирларда кавшарлаб бириктириладиган кабелларнинг мис симининг
диаметри 0,5 мм
2
дан кам бўлмаслиги керак. Ало а, телемеханика ускуналарининг ва шунга ўхшаш чизи ли занжирларни
қ
қ
исмларга винт билан бирикмаган бўлиши кеарак.
қ
Якка симли ўтказгичларни (винт ёрдамида ёки кавшарлаб) фа ат аппаратларни ўз алмас исмларига
қ
қ ғ
қ
бириктирилишига рухсат этилади. Аппаратларни ўз алувчи ёки ажратиб олинадиган элементларига (ти ма бирикмалар,
қ ғ
қ
ажратиб олинадиган блоклар), амда тебранишларга берилувчи панелларга ва аппаратларга симларни бириктиришни
ҳ
эгилувчан (кўп симли) симлар ёрдамида бажарилиши керак.
3.4.5. Кабел ва симларни кўндаланг кесими сабр ва тисиз ис а туташувлардан, 1.3. боб бўйича узо муддатли
қ
қ қ
қ
токлардан, термик бар арорлик бўйича (токлар трансформаторларидан келувчи занжирлар учун) амда аппаратларни
қ
ҳ
берилган ани лик синфи бўйича ишлашини таъминлаш талабларини ондириши керак. Бунинг учун уйидаги шартларга
қ
қ
қ
амал илиниши керак:
-Токлар трансформатори электр занжирлари билан биргаликда уйидаги ани лик синфлари бўйича ишлаши керак:
қ
қ
-хисоблаш счетчиклари учун – 1.5. боб бўйича маълумотларни хисоблаш ускуналарига киритиш учун ишлатиладиган
увватни ўзгартирувчи ўлчагичлар учун – 1.5. боб бўйича техник хисоблагич счетчиклар учун;
қ
-барча ўлчашларда ўлланиладиган ит асбобларига ток ва увват ўлчагичларини ўзгартиргичлари учун – ани лик
қ
қ
қ
қ
синфи 3 дан кам бўлмаслиги;
-химоя учун, одатда 10 % хатолик орали ида (яъни 3.2. бобга аранг)
ғ
қ
-Кучланиш занжирлари учун кучланиш трансформаторларидан кучланишни йў олиши барча имоя ва асбоблар уланган
қ
ҳ
та дирда уйидагиларни ташкил этиши керак:
қ
қ
- исоблаш ускуналарига информацияларни (маълумотларни киритишда ўлланиладиган исоблаш счетчиклари ва
ҳ
қ
ҳ
увват ўзгартиргирчларини ўлчагичларигача 0,5 % дан кўп бўлмаслиги;
қ
-тизимлараро электр узатиш тармо ларидаги хисоблаш счетчикларигача 0,25 % дан кўп бўлмаслиги;
қ
204

---

-техник исобга олиш счетчикларигача – 1,5 % дан кўп бўлмаслиги;
ҳ
-барча ўлчаш турларида ишлатиладиган увват датчиклари ва ит асбобларигача – 1,5 % дан кўп бўлмаслиги;
қ
қ
- имоя ва автоматика панелларигача – 3 % дан кўп бўлмаслиги (яъни 3.2. га аранг) керак;
ҳ
қ
-кўрсатилган юкламаларни умумий уловчи симлар ор али электр энергия билан таъминланганда уларни кўндаланг
қ
кесими кучланиш йў олишини йўл ўйилиши мумкин бўлган меъёрини энг минимал иймати бўйича танланган бўлиши
қ
қ
қ
керак.
1. Оператив (тезкор) ток занжири учун таъминот манбаидан кучланиш йў олиши уйидагини ташкил этиши керак:
қ
қ
-ускунани панелигача ёки форсировкаси (тезлаштиргичи) бўлмаган бош арув электромагнитигача - юклама токининг
қ
энг катта ийматидан 10 % ошмаслиги;
қ
-уч каррали ва ундан ю ори тезлаштиргичга эга бўлган бош арув электромагнитигача – тезлаштирувчи токни
қ
қ
ийматида 25 % дан ошмаслиги. 
қ
2. АРВ (УАР) ускуналарида кучланиш занжири учун кучланишлар трансформаторидан ўлчаш исмигача кучланиш
қ
йў олиши 1 % дан кўп бўлмаслиги керак.
қ
3.4.6. Битта назорат кабели бўйича бош ариш, ўлчаш, имоя ва ўзгармас ва ўзгарувчан ток сигнализацияси
қ
ҳ
занжирларини, амда уввати катта бўлмаган электр таъминловчи куч занжирларини бирлаштиришга рухсат этилади.
ҳ
қ
Кабел симларини индуктив аршилигини ошиб кетишини олдини олиш ма садида токлар ва кучланишлар
қ
қ
трансформаторалирн иккиламчи занжирларини та симланишини шундай бажариш лозимки, бунда ушбу занжирларни
қ
токларини йи\индиси ар андай олатда (режимда) ам ар бир кабелда нолга тенг бўлиши керак.
ҳ
қ
ҳ
ҳ
ҳ
Турли бирикмаларни занжирлари учун умумий кебелларни ўллашга рухсат этилади, бунда ўзаро захираланадиганлар
қ
мустасно.
3.4.7. Кабелларни одатда исмлари йи маларини бириктириш лозим. Иккита мис симли кабелларни битта битта винт
қ
ғ
остида бирлаштириш тавсия этилмайди, иккита алюминий симларга эса рухсат этилмайди.
ўлчаш трансорматорлари ёки ало ида аппаратларнинг исмларига кабелларни тў ридан-тў ри бриктиришга рухсат этилади.
ҳ
қ
ғ
ғ
исмларнинг бажарилиши кабел симининг материалига ва кўндаланг кесимига мос келиши керак.
Қ
3.4.8. Агар трассани узунлиги кабелни урилишдаги узунлигидан орти (кўп) бўлсак назорат кабелларини узайтириш
қ
қ
ма садида бирлаштиришга рухсат этилади. Металл оби ларга эга бўлган кабелларни бирлаштириш герметик муфталарни
қ
қ
ғ
ўрнатиш ор али амалга оширилади.
қ
Нометал оби ли ёки алюминий симларга бирлаштириш исмларини орали аторларида амалга оширилиши ёки шу
қ
ғ
қ
қ қ
турдаги кабеллар учун мўлжалланган махсус муфталар ёрдамида амалга оширилиши керак.
3.4.9. Аппаратларга ёки исмларни йи маларига бириктириладиган иккиламчи занжир кабеллари, кабел ва ўтказгичларни ...
қ
ғ
...лари белгиланган бўлиши керак.
3.4.10. Иккиламчи занжирлар учун кабеллар ва ўтказгичларни турлари, уларни жойлаштирилиши ва имояси исмлари
ҳ
қ
бўйича танланган бўлиши керак. айно (исси ) сиртлар бўйича ёки изоляциясига мой ёки бош а агрессив му ит таъсир этиши
Қ
қ
қ
қ
ҳ
мумкин бўлганда кабелларни жойлаштиришда махсус симлардан ва кабеллардан фойдаланиш лозим. (2.1. бобни аранг).
қ
Изоляциясига ёру лик нури таъсир этувчи кабеллар ёру лик нуридан имояланган булиши керак.
ғ
ғ
ҳ
3.4.11. Кучланиши 110 кВ ва ундан ю ори бўлган трансформаторларни Шитдан кучланиш трансформаторигача
қ
жойлаштириладиган иккиламчи занжирларининг кабели икки томонлама заминланган металл оби ли ёки бронли бўлиши керак.
қ
ғ
Кучланиши 110 кВ ва ундан ю ори бўлган трансформаторларни асосий ва ўшимча чўл ам кабелларининг бутун трасса бўйлаб
қ
қ
ғ
ёнма-ён жойлаштирилиши лозим. Бош а ускуналар ва ёнидан (я инидан) ўтувчи электр занжирлардан бўладиган (таъсирларни)
қ
қ
таъсирланишларни сезувчи асбоблар ва ускуналар занжирлари учун экранли ўтказгичлар амда умумий экранли назорат
ҳ
кабеллари ёки экранли симлари бўган кабеллардан фойдаланиш лозим.
3.4.12. Шит (ускуналарини) урилмаларини ичида ўзгарувчан ва ўзгармас ток занжирларини монтажи (панеллар, пультлар,
қ
шкафлар, утилор в.х.), амда узгичлр, ажратгичлар ва бош а ускуналарни ички бириктириш схемалари механик муста камлий
қ
ҳ
қ
ҳ
шарти бўйича кўндаланг кесимлари уйидагилардан кам бўлмаган симлар ёки мис симли кабеллар ёрдамида бажарилиши лозим;
қ
- винт ёрдамида бириктирилган якка симлар учун 1,5 мм
2
;
- кавшарлаб бириктириладиган якка симлилар учун 0,5 мм
2
;
- кавшарлаб бириктириладиган ёки махсус исм кўп симларни учун 0,35 мм
қ
2
;
- техник жи атдан асосланган ало ида олларда кавшарлаб бириктириладиган кўп симли симларни кесими 0,35 мм
ҳ
ҳ
ҳ
2
0,2 мм
2
гача бўлиши мумкин;
- кучланиши 60 Вдан ю ори бўлган занжирларда кавшарланадиган бириктиргичлар симлари (диспетчер Шитлари ва
қ
пультлари, телемеханика урилмалари) –0,197 мм
қ
2
(диаметрли 0,5 мм дан кам бўлмаслиги) бўлиши керак.
Якка симли бриктиргичларни (винти ёки кавшарлаб) аппаратларни фа ат ўз алмас элементларига (ажратилувчи
қ
қ ғ
бирикмалар, ажратиб олинадиган блоклар в.б)эгилувчан (кўп симли) симларни ўллаш керак.
қ
ўтказгичларни кавшарланган жойларига механик юк таъсир этмаслиги керак.
Ускуналарни эшикларига ўтиш жойларида кўп симли кесими 0,5 мм
2
дан кам бўлмаган симлар ишлатилиши керак; агар
ўтказгични жгути фа ат айланишга (бурилишга) ишлаган та дирда кесим юзаси 1,5 мм
қ
қ
2
кам бўлмаган якка симли ўтказгични
ўллашга ру сат этилади.
ҳ
Шит ускуналари ва завод томонидан тайёрланган турли хил буюмларни бирлаштирувчи (уловчи) симларга ўйиладиган
қ
талаблар, уларни сабр ва тсиз +Тдан, йўл ўйилиши мумкин бўлган юклама токларидан токлар трансформаторидан келаётган
қ
қ
электр занжирлар учун эса бундан таш ари термик бар арорлик талабларидан келиб чи
ан олда 1.3 бобга мувофи са лаш
қ
қ
ққ
ҳ
қ
қ
талабларидан келиб чи
ан олда ани ланади. Монтаж учун изоляцияси ( имоя атлами) ёнишга мойил бўмаган ўтказгичларни
ққ
ҳ
қ
ҳ
қ
ва кабелларни ўллаш ма садга мувофи дир.
қ
қ
қ
Шит ускуналарини ички монтаж ишлари учун алюминий симли ўтказгичлардан (симлардан) кабеллардан фойдаланишга
ру сат этилмайди.
ҳ
3.4.13. Битта панелда жойлаштирилган аппаратларни ўзаро бирлаштиришни (улашда) одатда орали исмлар ор али
қ қ
қ
бириктирувчи симларсиз бажариш лозим. 
исмларга ёки снов блокларига синов ва текширув аппарат ва асбобларни улайдиган занжирлар чи арилган бўлиши керак.
Қ
қ
айта уланиши ускунанинг иш режимларини ўзгартириб юбориши мумкин бўлган занжир ис ичлари чи ариб ўйилиши
Қ
қ қ
қ
қ
тавсия этилади.
3.4.14. Орали ис ичларни фа ат уйидаги жойларга ўрнатиш керак:
қ қ қ
қ қ
-ўтказгич (сим) кабел билан алмашганда;
205

---

-бир номли занжирлар бирлаштирилганда (узиб ўйиладиган занжир ис ичларининг йи маси в.х);
қ
қ қ
ғ
-кўчма синаш ва ўлчаш аппаратлари уланиши талаб эталса, агар шундай ускуналар ва синов блоклари бўлмаган та дирда;
қ
-бир анча кабеллар битта кабел билан алмаштирилса ёки турли кабел занжирлари айта та симланганда (бундан таш ари
қ
қ
қ
қ
3.4.8.га аранг).
қ
3.4.15. Турли ўшилмаларга ёки ускуналарга тегишли бўлган ис ичлар ало ида ис ич йи маларига чи арилган бўлиши
қ
қ қ
ҳ
қ қ
ғ
қ
керак.
Агар бевосита ёнма-ён жойлашган ис ичларни бе осдан ўзаро тегиб кетиши тезкор ток занжирида ёки магнитлаш
қ қ
ҳ
(уй отиш) занжирларида ўшилмаларда +Т уланиб олишига ёки узилиб олишига саба бўадиган бўса, бундай ис ичлар ёнма-
ғ
қ
қ
қ
қ қ
ён жойлаштирилмаслиги лозим.
Турли имоя турларига шу носиб бўлган аппаратлари ёки бош а ускуналарнинг ўшилмалари панелларга (шкаф ичида)
ҳ
қ
қ
жойлаштирилган бўлса, уларга ис ичлар йи маси ор али тезкор ток утбларига улаш ёки ушбу занжирларни панел бўйича
қ қ
ғ
қ
қ
та симланиши ар бир имоя ва ускуна учун ўзаро бо ли бўлмаган илиб бажарилган бўлиши керак. Ало ида имоя
қ
ҳ
ҳ
ғ қ
қ
ҳ
ҳ
комплектларининг узиш ўйиш занжирларида опламалар кўзда тутилмаган бўлса, у олда ушбу занжирларни чи иш имоя
қ
қ
ҳ
қ
ҳ
релесига ёки узгични узиб ўйиш занжирига ис ич йи маларининг ало ида ис ичлари ор али амалга ошириш лозим; бундай
қ
қ қ
ғ
ҳ
қ қ
қ
олларда панеллар бўйича кўрсатилган занжирларни бирлаштириш имоя туридан атий назар муста ил бажарилиши лозим.
ҳ
ҳ
қ
3.4.16. Иш ва тида имоя ва автоматика занжирларида текширишлар ва синовлар ўтказиш учун синов блоклари ёки ўчаш
қ
ҳ
ис ичлари кўзда тутилган бўиши керак, улар (3.4.7. да келтирилганлар бундан мустасно) симларни ва кабелларни тезкор токдан
қ қ
кучланишлар ва токлар трансформаторидан узиб ўйилмасдан туриб ток занжирларининг ис а туташтиришга; синаш
қ
қ қ
аппаратларини ускунани созлаш ва текшириш учун бириктириш имкониятига эга бўлади.
Тармо режимининг ( олатининг) селективлик (танлаб) ёки бош а талаблари бўйича даврий равишда узиб ўйилиши кўзда
қ
ҳ
қ
қ
тутилган автоматика ва реле имояси ускуналари уларни тезкор ходимлар ишдан чи ариш (узиб ўйиш) учун махсус мосламага
ҳ
қ
қ
эга бўлишлари керак.
3.4.17. ис ичлар йи маси, узгичларни, ажратгичларни ёрдамчи ва аппаратлар ўрнатилиши, заминловчи симлар монтаж
Қ қ
ғ
илинади, чунки кучланиши 1 кВ дан ю ори бўлган бирламчи занжирларда кучланишниузиб ўймасдан аппаратларга ва
қ
қ
қ
йи маларга хизмат кўрсатишда авфсизлик таъминланади.
ғ
ҳ
3.4.18. Иккиламчи занжирларда ўлланиладиган аппаратларни изоляцияси, ушбу занжирларни таъминловчи манбанинг
қ
ажратувчи трансформаторнинг ишчи кучланиши бўйича ани ланадиган меъёрлари мос келиши керак.
қ
Тезкор ўзгарувчан ва ўзгармас ток занжирларини изоляциясини назорати, заминлагичга эга бўлмаган ар бир муста ил
ҳ
қ
манба (ажратувчи трансформаторларни ам исоблаганда) учун кўзда тутилган бўлиши керак.
ҳ
ҳ
Изоляцияни назорат илиш ускунаси изоляция ўрнатилган ийматдан пасайган та дирда сигнат берилишини, доимий токда
қ
қ
қ
эса - утбларни изоляция аршилиги ийматини ўлчаш таъминлаши лозим. Агар тезкор ток тармо и тармо ланмаган бўлса,
қ
қ
қ
ғ
қ
изоляцияни назорат илмасликга ру сат этилади.
қ
ҳ
3.4.19. ар бир ало ида бирикмаларни иккиламчи занжирларни тезкор ток билан таъминлаш ало ида са лагичлар ёки
Ҳ
ҳ
ҳ
қ
автоматик узгичлар (охиргиси ма садга мувофи ) ор али амалга оширилади.
қ
қ
қ
ар бир бирикмани реле химояси ва бош арув узгичлари занжирларини тезкор ток билан таъминлаш одатда ало ида
Ҳ
қ
ҳ
автоматик узгичлар ёки бош а занжирлар билан бо ланган са лагичлар (сигнализация, электромагнит блокировка в.х.) ор али
қ
ғ
қ
қ
бажарилиши кўзда тутилган бўлиши керак. Бош арув аппаратининг олати бўйича сигнал лампаси ва бош арув занжирини
қ
ҳ
қ
биргаликда электр энергия билан таъминланишига йўл ўйилади.
қ
Кучланиши 220 кВ ва ундан ю ори бўлган бирикмалар учун, амда уввати 60 мВт ва ундан ю ори бўлган генераторлар
қ
ҳ
қ
қ
(блоклар) учун тезкор ток билан асосан ва асосий ва за ирадаги имоя ало ида (турли са лагичлардан, автоматик узгичлардан)
ҳ
ҳ
ҳ
қ
таъминланиши кўзда тутилган бўлиши керак.
Агар автоматик узгич ва са лагич кетма-кет уланган та дирда са лагич автоматик узгичдан (таъминот манбаи томонидан)
қ
қ
қ
олдин ўрнатилган бўлиши керак.
3.4.20. Му им элементларни реле имояси, автоматика ва бош арув ускуналари тезкор ток билан таъминланадиган
ҳ
ҳ
қ
занжирни олатлари доимий назорат остида бўлиши керак. Назорат ало ида релелар ва лампалар ёрдамида ёки занжирни ишга
ҳ
ҳ
лойи эканлигини назорат илишда масофадан бош ариладиган коммутация аппаратларини операциялари кўзда тутилиши
қ
қ
қ
лозим.
Унчалик му им бўлмаган ускуналарда тезкор ток занжиридаги автоматик узгични узилиб олиш олати бўйича сигнал
ҳ
қ
ҳ
бериш билан электр таъминоти амалга оширилиши мумкин.
Навбатдаги оперициялар занжиридаги носозлиларни назорати ундаги коммутацион аппаратни ёрдамчи контакти бор
бўлгандагина бажарилиши мумкин. Бундай олларда узиб ўйиш занжирининг созлигини назорати ар андай олларда ам
ҳ
қ
ҳ
қ
ҳ
ҳ
бажарилиши керак, улаб ўйиш занжирининг созлигини назорати захрини автоматик критиш ёки телебош арув ускуналарини
қ
қ
таъсирида уланадиган маъсул элементларни, ис а туташтиргичларни ва аппапаратларни узгичларида бажарилиши лозим. 
қ қ
Агар уланиш юритмаларни занжирларининг параметрлари ушбу занжирлар созликлари назорати имкониятини таъминлай
олмаса, назорат бажарилмайди.
3.4.21. Электр ускуналарда одатда нормал иш олатлари (режимлари) бузилганда, амда ар андай носозликлар пайдо
ҳ
ҳ
ҳ
қ
бўлганда сигнални автоматик узатилиши таъминланиши керак.
Ушбу сигнал узатилиши созлигини текшириш даврий равишда уни синба кўриш билан амалга оширилиши керак.
Доимий навбатчи ходимлари бўлмаган электр ускуналарда сигнални ходимлари бор бўлган пунктга (манзилга) узатилиши
таъминланиши керак.
3.4.22. Электромагнит уланишлар туфайли осил бўладиган ўта кучланишлардан ёл ондан ишлаб кетиши мумкин бўлган
ҳ
ғ
турли хил ускуналар ва бош а аппаратлар, амда заминланишдан (ерга уланиб олишдан) тезкор ток занжирлари имояланган
қ
ҳ
қ
ҳ
бўлишлари керак.
3.4.23. Токлар трансформаторини иккиламчи занжирдаги заминланиш токлар трансформатори я инидаги йи ма
қ
ғ
ис ичларда ёки токлар трансформаторининг ис ичларида кўзда тутилиши лозим.
қ қ
қ қ
Бир нечта токлар трансформатор комплектларини бирлаштирувчи имоя учун заминланиш битта ну тада кўзда тутилиши
ҳ
қ
керак; бундай холларда заминланиш тешиб ўтиш кучланиши 1 кВ дан ю ори бўлмаган, статик зарядларни о иб чи иб кетиши
қ
қ
қ
учун шунтловчи аршилик 100 Ом бўлганда заминланишга рухсат этилади. 
қ
Орали ажиратувчи токлар трансформаторларининг иккиламчи чул амини заминламасликка рухсат этилади.
қ
ғ
3.4.24. Кучланишлар трансформаторларини иккиламичи чул амлари нейтрал ну тани ёки чул амларини исмларидан
ғ
қ
ғ
қ
бирини заминловчи ускуна билан бирлаштириш ор али заминланиши керак.
қ
206

---

Кучланишлар трансформаторни иккиламчи чул амлари одатда кучланишлар трансформаторига я ин бўлган исмлар
ғ
қ
қ
йи масида ёки кучланишлар трансформатори исмларида заминланиши керак. Битта та симлаш урилмасини бир нечта
ғ
қ
қ
қ
кучланишлар трансформаторларини заминланаётган иккиламчи занжирлари умумий заминловчи ишини билан алмаштиришигат
рухсат этилади. Агар кўрсатилган шиналар турли та симлаш урилмасига тегишли бўлиб ар хил хоналарда жойлашган бўлса
қ
қ
ҳ
(масалан, турли кучланишли та симлаш урилмаларини релейли шитлари) у холда ушбу шиналарни одатда ўзаро бирлаштириб
қ
қ
бўлмайди. 
Агар тезкор ўзгарувчи ток манбаи сифатида ишлатиладиган кучланиш тарнсформаторлари учун тезкор ток тармо и
ғ
утиблардан бири учун ишчи заминлаш кўзда тутилмаган бўлса, у холда кучланиш трансформаторларини иккиламчи чул ам
қ
ғ
имоя замнлагичи тешиб ўтилувчи са лагич ор али амалга оширилиши керак.
ҳ
қ
қ
3.4.25. Кучланишлар трансформаторлари иккиламчи занжири +Т лардан автоматик узгичлар билан имояланган бўлиши
ҳ
керак. Автоматик узгичларини барча заминланмаган ўтказгичларда (симларда) исмлар йи маларидан кейин ўрнатилиши лозим,
қ
ғ
бундан заминланиш токи ю ори бўлган тармо лардаги кучланишлар трансформаторларини нолинчи кетма-кетликдаги занжири
қ
қ
(очи учбурчак) истиснодир. 
қ
Тармо ланмаган занжирларда автоматик узгичлар учун кучланиш белгиланмаса ам бўлади.
қ
ҳ
Кучланишлар трансформаторларини иккиламчи занжирларини кўринарли узилиш осил илини ш имконияти (кескичлар,
ҳ
қ
ҳ
ажиратилувчи бирикмалар в.х.) таминланган бўлиши керак.
Кучланишлар трансформаторлари билан заминланиш жойи орали ига, симларни узулишини осил илиши мумкин бўлган
ғ
ҳ
қ
ускуналар ўрнатилишига рухсат этилмайди. 
3.4.26. Си им токлари компенсацияланмаган, заминланиш токлари кичик бўлган тармо ларга ўрнатилган кучланишлар
ғ
қ
трансформаторларида (масалан, генератор-трансформатор блокининг генератор кучланишида, станция ва подстанцияларни ўз
э тиёж кучланишларида ) лозим бўлганда нейтрални ўз-ўзидан силжиши натижасидаги ўша кучланишларидан имоя кўзда
ҳ
ҳ
тутилган бўлиши керак. имоя очи учбурчак занжирига актив аршилик улаш билан амалга оширилиши мумкин.
Ҳ
қ
қ
3.4.27. 220 кВ ва ундан ю ори бўлган чизи ли кучланиш трансформаторларини иккиламчи занжирларида бош а
қ
қ
қ
трансформаторлардан захираланиш кўзда тутилган бўлиши керак. 
Чизи ли кучланишлар трансформаторларини иккиламчи юклама увватлари етарли бўлган та дирда ўзаро
қ
қ
қ
захираланишлари бажарилишларига рухсат этилади.
3.4.28. Кучланишлар трансформаторида кучланиш занжирини созлиги назорати бўлиши керак.
Кучланишлар трансформаторлардан таъминланаётган реле имоясини иккиламчи занжирлари 3.2.8 да кўрсатилган
ҳ
ускуналар билан жихозланган бўлишлари керак.
имоя занжирларида кўрсатилган учкуналарни бор ёки йў лигидан атий назар сигналлар кўзда тутилган бўлиши керак: 
Ҳ
қ
қ
-автоматик узгичлар узилганда-ёрдамчи кантактлар ёрдамида;
-шина ажираткичларни такрорловчи релеларни ишлаш бузилганда-бош ариш ва такрорловчи реле занжирларини узилиб
қ
олишини назорат илувчи ускуна ёрдамида;
қ
қ
-кучланишлар трансформаторлари учун, ю ори кучланиш чул ам занжирига ўрнатилган са -лагичларни бутунлиги
қ
ғ
қ
бузилганда-марказий учкуналар ёрдамида.
3.4.29. Вибрация ва силкинишлар туфайли шикастланган жойларида симларни контакт бирикмаларини бузилишидан, релени
ёл ондан ишлаб кетишидан, амда аппаратларни ва асбобларни муддатидан аввал емирилишига арши чора- тадбирлар кўрилган
ғ
ҳ
қ
бўлиши керак. 
3.4.30. Панелларни хизмат кўрсатиладиган томонида панелни айси бирикмага тегишли эканлигини кўрсатувчи, уни
қ
андай вазифа бажариши, шитдаги тартиб ра ами ха ида ёзувлар бўлиши, панелга ўрнатилган аппаратлар схема бўйича
қ
қ
қ
ёзувларга ёки белгиланишларга эга бўлиши керак.
207

---