1-маъруза. Электр занжирлар назарияси фанига кириш электр токи, кучланиш ва кувват

1-МАЪРУЗА. ЭЛЕКТР ЗАНЖИРЛАР НАЗАРИЯСИ ФАНИГА КИРИШ ЭЛЕКТР ТОКИ, КУЧЛАНИШ ВА КУВВАТ.


РЕЖА:

1. 
   Зарядланган заррачалар.
   
2. 
   Зарядланган заррачаларнинг узаро харакатлари.
   
3. 
   Электр майдон.
   
4. 
   Электр токи ва кучланиш таърифлари.
   
5. 
   Потенциаллар фарқи.
   
6. 
   Электр юритувчи куч.
   

7. Бошқармас ва бошқарилувчи кучланиш ва ток манбалари.
1.1.Зарядланган заррачалар.
Электромагнит ҳодисалари соҳасидаги тадқиқотлар модда тузилиши ҳақидаги ҳозирги замон тасаввурини ҳосил қилиш учун асосий ғоя ва воситаларни берди. Ушбу тадқиқотларда асосий ва муҳим ўринни зарядланган элементар заррачалар – мусбат элементар зарядли (масалан, протон ва позитрон) ва манфий элементар зарядли (масалан, электрон) заррачалар ташкил этади. Зарядланган элементар заррачалар модданинг атомлари ва молекулалари таркибига кириши, шунингдек, эркин ҳолатда бўлиши мумкин. Улар узлуксиз ҳаракатда бўлиб, шу ҳаракатнинг характерига кўра электр майдони ёки магнит майдони (электромагнит майдони) сифатида бўлиши мумкин. Электр зарядига эга бўлган заррачалар ва уларнинг электромагнит майдонлари материянинг алоҳида турини ташкил этади. Чунки материя ҳаракатининг бошқа шаклларида, масалан, механик ҳаракат шаклида эътиборга олинмаган ҳусусиятлар, электр зарядли заррачаларда мавжуд.
Бундай заррачаларнинг электр заряди уларнинг муҳим физик ҳусусиятидир. Бу ҳусусият заррача ва унинг электромагнит майдони орасидаги ўзаро боғлиқликни ҳамда ташқи электромагнит майдон билан ўзаро таъсирини характерлайди. Электр зарядлари – шу материя заррачаларининг асосий фарқлантирувчи ҳусусиятларидир, улар яна материянинг бошқа, масалан, механикада ўрганиладиган ҳаракатнинг шаклларига хос бўлган ҳусусиятларга ҳам эга: масса, энергия ва ҳ.к.
Механика фанида моддий жисмнинг ҳаракатини масса, узунлик ва вақт орқали ифодаланса, электромагнит ҳодисаларини тасвирлашда, электромагнит ҳодисаларининг моҳиятини ифодаловчи тўртинчи асосий қийматни киритиш зарур. Бу қиймат ихтиёрий электромагнит миқдор, масалан заряднинг қиймати бўлиши мумкин. Қиймат жиҳатдан материя ёки жисм заррачасининг электр заряди фақат бошқа электр зарядланган заррача ёки бошқа зарядланган жисм билан ёки уларнинг ташқи электр майдони билан ўзаро таъсири орқали аниқланиши мумкин.
Шунга ўхшаш, электромагнит майдони тушунчасини аниқлашда зарядланган заррача тушунчасини ишлатмасдан ҳам бирор натижага эришиб бўлмайди. Чунки бошқа турдаги материяларга нисбатан электромагнит майдонининг фарқли ҳусусияти - унинг зарядланган заррачаларга бўлган таъсиридир. Электромагнит майдонининг зарядланган заррачаларга бўлган куч таъсири вектор характерига эга ва заррачанинг ҳаракат тезлигига ва улар электр зарядлари миқдорига боғлиқ. Юқорида келтирилган фикрлар асосида қуйидаги таърифларни келтириш мумкин.

2.