Ekologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi

Jadval
. 
Raukkier bo‘yicha biologik spektr (%)
Zonalar 
r 
Ch 
n 
K 
Th 
Tropik 
61 
6 
12 
5 
16 
Cho‘l 
4 
8 
1 
5 
82 
O‘rta dengiz 
12 
6 
29 
1 i 
42 
Mo‘’tadil (O‘rta Yevropa) 
8 
6 
52 
25 
9 
Arktika 
1 
22 
60 
15 
2 
Jadvaldan ma’lum bo‘lishicha, tropiklardagi bir xil issiq va nam 
sharoitda (iqlimda) fanerofitlar ustunlik qilar ekan (61%). Yozi uzoq davom 
etadigan va quruq bo‘ladigan noqulay cho‘l va O‘rta dengiz oblastlarida 
terofitlar ustunlik qiladi (82% va 42%). Lekin O‘rta dengizda 
gemikriptofitlar ham ko‘p (29%). Mo‘’tadil zona gemikriptofitlarga ancha 
boy (52%), bu yerda qop qoplami ham ularning yashashiga yordam beradi. 
Sovuq qutb oblastlarida ham gemikriptofitlar ko‘p (60%), ikkinchi o‘rinda 
xamefitlar turadi (22%); bu yerda ham ularni qor qoplami himoya qiladi. 
Bundan tashqari, butun vegetativ qismining qishlashi qisqa o‘suv davridan 
foydalanishga yordam beradi. Lekin ko‘pchilik avtorlar bu spektrga 

---

ishonchsizlik bilan munosabatda bo‘ldilar. Agar ko‘pchilik avtorlar esdan 
chiqarib qo‘yadigan fitotsenotik, tarixiy va antropogen faktorlarni o‘z 
ichiga oladigan faktorlar kompleksi hisobga olinmasa, bu butunlay 
asosli hisoblanadi.
1918 yilda Gams hayotiy formalarning batafsil ishlangan 
sistemasini taklif etdi. U o‘simliklarning yashash joyining harakteri, 
oziqlanish usullari, harakatlanish xususiyati va boshqalardan 
foydalangan xolda hayotiy formalarni 3 ta tipga bo‘ldi: 1 tip-bir xil 
muhitda yashaydigan va unga birikkan organizmlar, ya’ni mazkur 
substratda (suv, havo va tuproqda) yashaydigan organizmlar; II tip 
har muhitda yashaydigan organizmlar (tuproqda ildiz oladi, yer ustki 
qismlari havoda bo‘ladi). Bu yerda ham Raunkierdagi kabi 
gruppachalarga bo‘linadi; III tip harakatchan organizmlar (tuban 
hayvonlar). Game sistemasi asosan sinekologik hisoblanadi, chunki u 
organizmlarning 
tarqalishini 
ko‘rsatadi, 
bu 
esa 
o‘simlik 
guruhlarining tuzilishini va biotsenologiyaning boshqa masalalarini 
o‘rganishda muhim ahamiyatga ega. 
Rus 
olimlaridan 
G.N.Visodkiy 
1918 
yilda 
“Ergenya. 
Kulturnofitologicheskiy ocherk” deb nomlangan klassik asarida 
hayotiy formalarning eng original sistemasini taklif etdi. U 
gruppalarni o‘simliklarning vegetativ ko‘payish va tarqalish 
usullariga qarab ajratdi. Uning sxemasi asosan quruq dasht va 
cho‘llar uchun mo‘ljallangan edi. Visonkiy 6 ta bo‘lim va ular ichida 
gruppachalarni ajratdi. 
1-bulim. 
vegetativ ko‘payish xususiyatiga ega bo‘lgan ko‘p 
yilliklar: a) o‘qli, o‘q ildizli va popuk ildizlilar (γ) va b) chim hosil 
qiluvchilar (ῳ). 
2-bo‘lim. 
aktiv 
vegetativ 
ko‘payuvchi 
ko‘p 
yilliklar: 
«sudraluvchi» lar, ildizpoyalilar (μ) va bachki ildizlilar (η). 
3-bo‘lim.
yer ustki piyozchali va qo‘ltiq tugunakli ko‘p 
yilliklar. 
Birinchi uchta bo‘lim «prevalidlar» deb nomlanib, ularga nam 
va oziq moddalarning asosiy qismini o‘zlashtirishda ustunlik 
qiladigan o‘simliklar kiradi. Ular namlik va oziq moddalarning 
asosiy iste’molchilari bo‘lishidan tashqari, fitotsenozda mustaxkam 
o‘rin 
egallaydigan 
asosiy 
fitomassa 
ishlab 
chiqaruvchilar 
hisoblanadi.