Ekologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi

Soyasevar o‘simliklar (Ssiofitlar)
tabiiy sharoitda to‘liq 
yorug‘likda 
o‘sa 
olmaydi. 
Boshqacha 
aytganda, 
ularda 
L 
max
hamisha 100% dan kichik, L
mln
esa soyaga chidamli o‘simliklar 
turinikiga qaraganda doim past bo‘ladi. Masalan: 
L
ma
x (%) L
ml3
(% 
Corydalis cava 80 25 
Anemone nemoroza 40 25 
Orobus vernus 33 20 
Geranium sylvaticum 74 4 
Lamium maculatum 67 12 
Yorug‘da yoki soyada o‘sa olish qobilyatiga qarab ba’zan ssiofitlar 
orasida fakultativ va obligat turlar ham bo‘ladi. Ssiofitlar tez 
xlorofill hosil qila olmasligi tufayli ba’zan to‘la yorug‘likda passiv 
bo‘lib qolishi mumkin. Yorug‘lik hamisha xlorofillni parchalaydi. 
Shunga ko‘ra, o‘simlikda qancha xlorofill hosil bo‘lib turgan vaqtdagina 
u yashil bo‘ladi. Shuni ham aytish kerakki, soyasevar o‘simliklar to‘la 
yorug‘likda transpiratsiya protsessi orqali suvni juda tez yo‘qotadi. Shuning 
uchun barglar sathidagi og‘izchalarini berkitib olishga majbur bo‘ladi, bu esa 
o‘z navbatida fotosintez to‘xtab qolishiga va ochliq sodir bo‘lishiga olib 
keladi.
O‘SIMLIK QOPLAMINING MAHSULDORLIGI 
 
O‘simlik quruq moddasining massasi assimilyatsiya protsessining 
o‘rtacha intensivligiga, barg sathining umumiy yig‘indisiga va vegetatsiya 
davrining davomiyligiga qarab aniqlanadi. Agar o‘simlik qoplamining 

---

mahsuldorligini aniqlash uchun barg sathi bir to‘p o‘simlik bo‘yicha emas, 
balki ma’lum maydondagi o‘simliklar bilan qoplangan tuproq sathining xar 1 
m
2
yoki hap 1 ga maydoni bo‘yicha ifodalanadigan bo‘lsa, u vaqtda o‘simlik 
qoplami mahsuldorligi yoki vegetatsiya davridagi kuchatlar soni buyicha 
hosil qilinadi. 
O‘simlikda organik moddalar tuplanishini fotosintez va nafas olishga, 
assimilyatsiya qiladigan va assimilyatsiya qilmaydigan organlar massasiga 
bog‘liq xolda hisobga olish uchun L. A. Ivanov quyidagi formuladan 
foydalanishni tavsiya etgan: