Экология асослари ва табиатни муҳофаза қилиш (Ўқув- услубий қўлланма) наманган-2011 Ўзбекистон республикаси

Жами Андижон вилояти бўйича	425,0	281,1	2040,1
19

Сурхондарё вилоятида фавқулодда эшлогик вазиятли зонада Музробод ва Термиз туманлари жой лашган, бу ерда вилоят аҳолисининг тахминан 10% яшайди. Критик экологик вазиятли зонага Ангор, Жарқўрғон, Қумқўрғон, Шеробод туманлари Термиз ш. киради, бу ерда вилоят аҳолисининг 35% яшайди (10-жадвалга қаранг).
Сурхондарё вилоятида экологик вазиятни комплекс баҳолаш
натижалари
10-жадвал

Экологик зоналар	Ҳудуд» минг га	Ш.Ж. суғори- ладиган ерлар	Аҳоли, минг киши	Маъмурий туманлар сони, бирл. (республика ва вилоят тасарруфида- ги шаҳарлар)
0 - қулай экологик вазиятли	1194,4	152,1	870,9	9
1 - критик эшлогик вазиятли	688,6	117,9	559,0	5
2 - фавқулодда эколо-гик вазиятли	177,1	59,9	152,1	2
3 - экологик офат	-	-	-	-
Жами Сурхондарё вилояти бўйича	2060,1	329,9	1582,0	16

Ҳисоб-китобларнинг кўрсатишича, Сурхондарё вилоятига тупроқнинг пестицидлар билан ифлосланиш даражаси юқорилиги, Ангор, Музробод, Термиз (30-60 фоизга) ва Шеробод туманларида (88%) истеъмол сувининг стандартлар талабларига мувофиқ эмаслиги, купчилик туманларда гўдаклар ўлимининг юқори даражадалиги хос. Сирдарё вилоятида критик экологик вазиятли зонада Оқолтин, Гулистон, Меҳнатобод, Ховост, Ш.Рашидов туманлари ва Гулистон ш. жойлашган, бу ерда вилоят аҳолисининг 47% яшайди, қолган 8 та маъмурий туман (шаҳар) қулай экологик вазиятли зонада жойлашган (11-жадвалга каранг).
Сирдарё вилоятида экологик вазиятни комплекс баҳолаш
натижалари
11-жадвал

Экологик зоналар	Ҳудуд, минг га	ш.ж. суғори-ладиган ерлар	Аҳоли, минг киши	Маъмурий туманлар сони, бирл. (республика ва вилоят тасарруфидаги шаҳарлар)
0 - кулай экологик вазиятяи	200,9	126,1	335,7	8
1 - критик экологик вазиятли	298,9	172,7	298,2	6
2 - фавқулодда эколо-гик вазиятли	-	-	-	-
3 - экологик офат	-	-	-	-
Жами Сирдарё вилояти бўйича	499,8	298,7	633,9	14

.
Вилоят учун ҳудудларни сув босиши юқори даражаси (30%), Оқолтин, Меҳнатобод, Рашидов туманларида ер ости сувларининг юқори ифлосланиш даражаси (ЕОСИИ - 2,1), Меҳнатобод туманида тупроқнинг сифати паст (тупроқ балл-бонитети — 33,4), суғориладиган тупроқнинг тез суръатларда шўрланиши хосдир. Боёвут, Рашидов, Сирдарё туманларида сўнгти 20-25 йилда ўртача ва кучли шўрланган ерлар 1,5-4 баравар кўпайди, Гулистон, Ховос туманлари ва Гулистон, Янгиер шаҳарларида истеъмол сувининг сифати паст - 40-100%га стандартлар талабларига мувофиқ келмайди.
Жиззах вилоятида критик экологик вазиятли зонада Арнасой, Бахмал, Зомин, Мирзачўл ва Пахтакор туманлари жойлашган, бу ерда вилоят аҳолисининг 37% яшайди, қолган 7 маъмурий туман (шаҳар) қулай экологик вазиятли зонада жойлашган (69-жадвалга қаранг). Жиззах вилояти учун Арнасой, Мирзачўл Пахтакор туманларида ер ости ва ер усти сувлари, Дўстлик, Зарбдор туманларида ер ости сувлари ифлосланиш даражасининг юқорилиги Жиззах, Зомин, Мирзачўл, Пахтакор туманларида суғориладигая ерлар тез суръатларда шўрланиши (кучли ва ўртача шўрланган ерлар майдони 2-3 баравар ошди) хосдир. Бахмал, Зафаробод, Пахтакор туманларида истеъмод суви сифати стакдартлар талабларига 40-60 фоизга мос келмайди.


Жшзах вилоятида экологик вазиятни комилекс баҳолаш
натижалари
12-жадвал.

Экологик зоналар	Ҳудуд, минг га	ш.ж. суғори-ладиган ерлар	Аҳоли, минг киши	Маъмурий туманлар сони, бирл. (республика ва вилоят тасарруфидаги шаҳарлар)
0 - кулай экологик вазиятяи	1455,7	152,9	557,7	7
1 - критик экологик вазиятли	593,4	140,5	333,2	5
2 - фавқулодда эколо-гик вазиятли	-	-	-	-
3 - экологик офат	-	-	-	-
Жами Жиззах вилояти бўйича	2049,1	293,4	890,9	12

Тошкент вилоятида (жумладан, Тошкент ш.) критик экологик вазиятли зонада Оҳангарон, Бўстонлиқ, Бўка, Қуйи Чирчиқ, Паркент, Юқори Чирчиқ, Янгийўл туманлари ва Ангрен, Янгиобод ва Оҳаигарон шаҳарлари жойлашган, бу ерда вилоят аҳолисининг 24% яшайди, қолган 12 та маъмурий туман (шаҳар) қулай экологик вазиятли зонада жойлашган (13-жадвалга қаранг).

Тошкент вилоятида (Тошкент ш. ҳам киради) экологик вазиятни комилекс баҳолаш натижалари
13-жадвал.

Экологик зоналар	Ҳудуд, минг га	ш.ж. суғори-ладиган ерлар	Аҳоли, минг киши	Маъмурий туманлар сони, бирл. (республика ва вилоят тасарруфидаги шаҳарлар)
0 - кулай экологик вазиятяи	410,5	207,0	3336,3	12
1 - критик экологик вазиятли	1133,4	191,4	1041,4	10
2 - фавқулодда экологик вазиятли	-	-	-	-
3 - экологик офат	-	-	-	-
Жами Тошкент вилояти бўйича	1543,9	398,4	4377,7	22

Тошкент вилояти учун қуйидагилар хос: Зангиота, Қуйи Чирчиқ, Янгийўл туманлари, Янгийўл шаҳрида ер усти сувлари, Юқори Чирчиқ тумани, Ангрен ва Янгиобод шаҳарларида ер ости сувлари ифлосланишининг юқори даражадалиги. Оққўрғон, Бўка, Зангиота, Пскент, Чиноз, Юқори Чирчиқ туманларида атмосфера ифлосланишининг юкори иқлимий салоҳияти (ИИС 3,6), Қуйи Чирчиқ, Ўрта Чирчиқ, Юқори Чирчиқ туманлари ва Ангрен шаҳрида суғориладиган ҳудуднинг 35-40% сув босган, Оҳангарон, Пскент туманлари, Олмалиқ, Оҳангарон даражасининг юқорилиги, Жиззах, Зомии, Мирзачўл, шаҳарларида атмосфера ҳавосининг ортиқча ифлос ланганлиги (АИИ - 10-12), Бўка, Қуйи Чирчиқ, Паркент, Пскент, Чиноз туманларида истеъмол суви сифати 40-60 фоизга стандарт талабларига мос эмаслиги, Ўрта Чирчиқ, Зангиота, Қибрай, Тошкент туманлари, Олмалиқ, Ангрен, Бекобод, Тошкент, Чирчиқ, Янгиобод шаҳарларида умумий ва айниқса болалар касалланиши даражаси юқорилиги, Қуйичирчиқ, Ўрта Чирчиқ туманлари, Олмалиқ, Бекобод, Тошкент ва айниқса Янгиобод шаҳарларида умумий ўлим даражаси юқорилиги қайд қилинган.

Ўзбекистон Республикаси бўйича умуман олганда экологик вазиятни комплекс баҳолаш солиштирма натижалари 14-жадвалда келтирилган. Комплекс баҳолаш маълумотларига кўра, экологик офат зонасида Ўзбекистон Республикаси ҳудудининг 8% жойлашган, унда мамлакат аҳолисининг 0,1% яшайди, фавкулодда экологик вазиятли зонада 29% ҳудуд жойлашган, унда аҳолининг 12% яшайди. Критик экологик вазиятли зонада мамлакат ҳудудининг 37% жойлашган, унда аҳолининг 41% яшайди, қулай экологик вазиятли зонада эса мамлакат ҳудудининг 26% жойлашган, унда бутун аҳолининг 47% истиқомат қилади.