Ёғ-мой маҳсулотлари сифат кўрсаткичлари ва уларнинг метрологик таъминоти

2.3. Menejment tizimlarini integrirlash usullari

Tizim integratsiyasi. Menejment tizimlarini integrirlash masalalarini ko‘rib chiqishda to‘liq haqqoniy ravishda evropa mamlakatlarida to‘liq va chuqurroq integrirlanganli holatlari to‘g‘risida mulohaza yuritish mumkin. Asosan integrirlanishi holatlarini hamda ularni keng va to‘liq SMT, EMT va KXMMMT integrirlanishida ko‘zga tashlanadi. Hammadan ham EMT va KXMMMT tizimlarini integrirlash nechog‘lik, ISO 14001 va OHSAS 18001 standartlari talablari tuzilmalar aynan bir xilligini anglatadi.
Biroq, boshqa tomondan bu ikki standartlar bo‘limlarining bir xil bo‘lishi, MT integrirlash usullarini anglatmaydi.
ISO 9001, ISO 14001 va OHSAS 18001 standartlari talablarini belgilash va qayta ko‘rib chiqish, barchasini integrirlash murakkabiligini ko‘rsatadi. ISO 9001, ISO 14001 va OHSAS 18001 talablarini ko‘rib chiqishda uchta MTlarini, ya’ni aynan Deming siklining ikkinchi qismiga “Bajarish” yoki “Faoliyat”ga taalluqli umumiy holatini topish mumkin (3.4-rasm).
4-jadval
IMT bandi talablari va IMTga kiruvchi boshqa standartlar ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001, ISO/IEC 27001, ISO 22000, ISO/IEC 20000, PAS 99:2006 bandi talablari munosabati

IMT bandi talablari	PAS-99: 2006 bandi	ISO 9001:2008 bandi	ISO 14001:2004 bandi	OHSAS 18001:2007 bandi	ISO/IEC 20000:2005 bandi	ISO/IEC 27001:2005 bandi	ISO 22000:2005 bandi
5.1 Umumiy talablar	4.1	4.1	4.1	4.1	3	4.1, 4.2	4.1
5.2 Menejment tizimi siyosati	4.2	5.1, 5.3	4.2	4.2	3.1, 4.4.1	5.1	5.1, 5.2
5.3 Rejalashtirish	4.3		4.3	4.3	4.1	4.2	5.3
5.3.1 Xatarlar va ta’sirlar, jihatlarni indentifikatsiyalash va baholash	4.3.1	5.2, 5.4.2, 7.2.1, 7.2.2	4.3.1	4.3.1	4.1(f), 4.2(d)	4.2	5.3, 7.1, 7.2, 7.3, 7.4
5.3.2 Qonunchilik va boshqa talablarni identifikatsiyalash	4.3.2	5.3 (b), 7.2.1 (c)	4.3.2	4.3.2		4.2.1 (b2)	7.2.3
5.3.3 Maqsadlar	4.3.3	5.4.1	4.3.3	4.3.3	4.1(b), 5.0	4.2.2	7.5, 7.6
5.3.4 Xatarlarni boshqarishni rejalashtirish	4.3.1	5.4.2	4.3.3	4.3.3
5.3.5 Favqulotda olatlardagi faoliyatlarni rejalashtirish	4.3.3	8.3, 6.3,6.4, 8.5.2, 8.5.3,	4.4.7	4.4.7	8.2		3.3, 5.7, 7.10, 7.10.4
5.3.6 Tashkiliy tuzilma, vazifalar, majburiyatlar va vakolatlar	4.3.5	5.5	4.4.1	4.4.1	4.2	4.2.2	5
5.4 Joriy etish va ishchi holati	4.4	7	4.4	4.4
5.4.1 Faoliyatni boshqarish	4.4.1	7	4.4.6	4.4.6	4.2, 6.0	4.4.2	7.7, 7.8, 7.9
5.4.2 Resusrlar menejementi	4.4.2	6	4.4.1, 4.4.2	4.4.1, 4.4.2	3.1, 3.3	5.2.1, 5.2.2	5.1, 5.3, 5.4, 5.5, 6.1, 6.2
5.4.3 Hujjatlarga talablar	4.4.3	4.2	4.4.4, 4.4.5, 4.5.4	4.4.4, 4.4.5, 4.5.4	3.2	4.3	4.2
5.4.4 Axborot almashinuvi	4.4.4	5.5.3, 7.2.3, 5.3 (d), 5.5.1	4.4.3	4.4.3	3.1 (b), 7	4.2.4 (s)	5.6
5.5 Faoliyat ko‘rsatkichlarini baholash	4.5		4.5
5.5.1 Monitoring va o‘lchashlar	4.5.1	8.1	4.5.1	4.5.1	4.3	4.2.3	7.6.4, 7.6.5, 8.3
5.5.2 Muvofiqlikni baholash	4.5.2	8.2.4	4.5.2	4.5.2	4.3	4.2.3	8.4.3
5.5.3 Ichki audit	4.5.3	8.2.2	4.5.5	4.5.5	4.3	6	8.4.1
5.5.4 Nomuvofiqliklarni boshqarish	4.5.4	8.3	4.5.3	4.5.3	4.3	4.2.4	7.6.5, 7.10
5.6 YAxshilash	4.6
5.6.1 Umumiy qoidalar	4.6.1	8.5.1	4.5.3	4.5.3	4.4	4.2.4, 8.1	8.1, 8.5
5.6.2 To‘g‘rilovchi, oldini oluvchi amallar va yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar	4.6.2	8.5.2, 8.5.3	4.5.3	4.5.3	4.2.4 (b), 8.2, 8.3	4.5.3, 8.2, 8.3	8.2
5.7 Rahbariyat tomonidan tahlil	4.7	5.6	4.6	4.6
5.7.1 Umumiy qoidalar	4.7.1	5.6.1	4.6	4.6	3.1 (g)	7.1	5.8, 8.5.2
5.7.2 Kirish ma’lumotlari	4.7.2	5.6.2	4.6	4.6		7.2	5.8.2
5.7.3 CHiqish ma’lumotlari	4.7.3	5.6.3	4.6	4.6		7.3	5.8.3

Tizim integratsiyasining № 1 usuli. Deming siklidan uch bosqichli sxema: rejalashtirish, bajarish va tizim natijaviyligini tahlil qilish tartibida soddalashtirib va unda menejment tizimlarini integrirlash quyidagi sxema ko‘rinishida shakllantirish mumkin:

Ikki yoki undan ortiq tizimlarni integrirlashni rejalashtirish va natijaviylikni tahlil qilish darajalarida ta’minlash mumkin. Boshqacha so‘z bilan aytganda Deming siklini har bir boshlanishida va yakunida har bir boshqaruv davomida ixtiyoriy menejment tizimini integrirlash imkoniyati mavjud.
Tizim integratsiyasining № 2 usuli. Deming siklining to‘rta bosqichlaridan foydalanib MT integrirlanish sohalarini ikkita tizim doirasidagi u yoki bu faoliyatlarni aynan ko‘rsatib, quyidagi shaklda ko‘rinishi mumkin (3.2-rasm):

Barcha menejment tizimlarini doimiy takomillashuvini ta’minlashga yordam beruvchi integrirlovchi mexanizm zarur. Barcha menejment tizimlari va IMT doimiy yaxshilash uchun ular qatorida korxonaning barcha jihatlari ko‘rib chiqilgan, integrirlashning barcha holatlari bo‘yicha ma’lumotlar yig‘ilgan bo‘lishi, doimiy takomillashtirish (yoki korxonadagi mavjud yaxshilash) jarayonini yaratish zarur.
IMT standartlashtirishni davom ettirib, integrirlangan menejment tizimlarining umumiy holatlarini topish mumkin. Bunday umumiy holatlar quyidagilar bo‘lib hisoblanadi:

• 
  Rejalashtirish, maqsadlarni o‘rnatish,
  
• 
  Menejment tizimlari auditi,
  
• 
  Ma’lumotlarni yig‘ish va tahlil qilish,
  
• 
  Menejment tizimlarini tahlil qilish,
  
• 
  To‘g‘rilovchi va oldini oluvchi amallar.
  

Ixtiyoriy boshqaruv tizimini hox u sifat menejmenti tizimi (SMT), ekologik menejmenti tizimi (EMT), kasbiy xavfsizlik va mehnatni muhofazalash menejmenti tizimi (KXMMMT) bo‘lmasin ularni o‘rganishda “menejment tizimi” va “boshqaruv tizimi” tushunchalari eng muhim bo‘lib hisoblanib, ushbu holatda ikkalasi ham bir xil ma’noni anglatadi.
ISO 9001, ISO 14001 va OHSAS 18001 standartlarining birinchi talablaridan biri bu sifatni boshqarish tizimi holatida ham, boshqasi atrof-muhitga ta’sirlarni boshqarish tizimida ham, uchinchi sanoat va mehnat muhofazasi xavfsizligi boshqaruvi tizimida ham “boshqaruv tizimini o‘rnatish” talabi hisoblanadi.
Eng asosiysi IMT inegrirlash nimaligi va SMT, EMT va KXMMMT menejment tizimlarining aniqlangan miqdorlarini to‘g‘risidagi masalalarni qo‘rib chiqishda “boshqaruv tizimi” nima ekanligin tushunish muhim ahamiyat kasb etadi.
Integrirlangan menejment tizimi – bu xuddi “boshqaruv tizimi”, shuning uchun ISO 9001, ISO 14001 va OHSAS 18001 standartlari qayday qilib o‘arhlaydi va tushuncha nimalar bilan aloqadorligini tushunish lozim.

2.4. Integrirlangan menejment tizimini joriy etish bosqichlari

Korxonaga ISO 9001 talablarini joriy etish jarayonida quyidagi ketma-ketlikdagi faoliyatlarni amalga oshirib IMT loyihasini shakllantirish mumkin:
1. ISO 9001, ISO 14001 va OHSAS 18001 standartlarining talablarini qo‘llanishi, faoliyat turlarini aniqlash, boshqaruv tizimining tashhizi (diagnostikasi).
2. Jarayonlarni belgilash va bayon etish, o‘qitish bo‘yicha, xatarlar baholash, ekologik jihatlarni aniqlash, menejment tizimini joriy etish bo‘yicha ishlar rejasini ishlab chiqish.
3. Ishlab chiqilgan rejaga muvofiq turli xil masalalarni hal etish bo‘yicha ishchi guruhni tashkillashtirish.
4. Menejment tizimi loyihasini muvofiqlshtiruvchi rahbariyat vakilini tayinlash.
5. SMT siyosati, EMT siyosati va o‘rnatilgan maqsad va vazifalarni ishlab chiqish.
6. Birinchi ISO 9001, so‘ngra ISO 14001 va OHSAS 18001 talablari bo‘yicha rahbarlar va turli uruhdagi xodimlarni o‘qitish.
7. Menejment tizimining boshqaruv jarayonlarini aniqlash, ishlab chiqarish jarayonlarini rejalashtirish, jarayonlarni o‘lchash va monitoringini o‘rnatish.
8. Menejment tizimlarining asos soluvchi hujjatlarini ishlab chiqish.
9. Eng muhim holatlar, ayniqsa iste’molchilarning qanoatlanganligi to‘g‘risida, jarayonlarning ko‘rsatkichlari va natijalari to‘g‘risidagi hamda mahsulot bo‘yicha va ta’inotchilar bo‘yicha ma’lumotlarni yig‘ish va tahlil qilish.
10. Integrirlangan menejment tizimi ichki auditi yoki ikki tizimining ikkita audiini o‘tkazish.
11. IMT auditi natijalari bo‘yicha to‘g‘rilovchi chora-tadbirlarni ishlab chiqish.
12. Qurilgan menejment tizimini va barcha yig‘ilgan hamda tahlil qilingan ma’lumotlarni, qabul qilingan boshqaruv qarorlarini rahbariyat tomonidan tahlilini o‘tkazish.
3.2-jadvalda yuqorida keltirilgan bosqichlarni bajarish ketma-ketligi va o‘zaro aloqadorligi jadvalning vertikali bo‘yicha raqamlanib va agarda xalqaro standart talablariga muvofiq menejmet tizimi yil (11 oy) davomida amalga oshirilsa jadvalning gorizontali bo‘yicha oylar raqami keltirilgan.
5-jadval