E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

Xalqaro  keskinlikning
 
yumshashi
 
( 1 9 6 9 - 1 9 7 9 -y illa r)
150

---

olishi  ham   katta  rol  o ‘ynadi.  U   xalqaro  hayotdagi  mavjud  reallikni  t o ‘g ‘ri 
bahoiay  oldi.  C h u n o n c h i,  u  SSSR ni  harbiy  kuch  bilan  m ag ‘lubiyatga 
uchratishning  imkoni  yo‘qligini,  N A T O ning  bunga  qodir  em asligini  to ‘g‘ri 
baholadi.  B undan  tashqari,  Yevropa  yadro  va  oddiy  q urollarning  ulkan 
om borxonasiga aylangan edi.  Bu om borxona  istalgan  paytda portlashi m u m - 
kin  edi.  Shunday  sharoitda  V.  Brandt  hukum ati  SSSR  va  uning  ittifoqchi- 
lari  bilan  yaxshi  q o ‘shnichilik  m u n o sab atlarin i  o ‘rnatishga  q a ro r  qildi. 
X alqaro  keskinlikning  yum shashi  nim alarda  o ‘z  ifodasini  topgan?
1969-yilda  SSSR  bilan  AQSH  o ‘rtasida  strategik  q u rollarn i  cheklash 
haqida  m u zo k aralar  boshlandi.  1970-yilda  yadro  qurolini  tarq a tm a slik  
to ‘g ‘risida  sh artn o m a  im zolandi.  U nga  100  dan  o rtiq   davlat  q o ‘shildi. 
1970-yil  12-avgustda  SSSR   —  G F R ,  G F R   —  C hexoslovakiya,  Polsha  — 
G F R   o ‘rtasida  im zolangan  sh artn o m ala r  Y evropada  tin ch lik n i  m u stah - 
kam lash  ishiga  beqiyos  katta  hissa  q o ‘shdi.  S hartn o m ag a  k o ‘ra,  G F R  
ikkinchi  ja h o n   urushi  natijasida  Y evropada  tarkib  topgan  ch eg aralarn in g 
buzilm asligini  tan  oldi.  Ayni  paytda  G F R   va  G D R   o ‘rtasida  o ‘zaro  m u - 
n o sabatlar  asosi  haqidagi  sh artn o m a  ham   im zolandi.  Bu  bilan  har  ikki 
nem is davlati bir-birini  tan  oldilar.  1972— 1974-yillarda oliy darajada o ‘tka- 
zilgan  sovet-am erika  m uzokaralari  natijasida  SSSR  va  A Q SH   o ‘rtasida 
yadro  qurolini  tarqatm aslik,  yadro  quroli  sinovlarini  to ‘xtatish  to ‘g‘risida 
sh artn o m a  va  strategik  quro llarn i  cheklash  t o ‘g‘risida  m uvaqqat  b itim  
(S Q C H -1 )  im zolandi.
Xalqaro m unosabatlardagi bunday o‘zgarishlar Yevropa qit’asida xavfsizlik 
va  davlatlararo  ham korlik  uchun  qulay  sharoit  yaratdi.  1975-yilning  30- 
iyul  —  1-avgust  kunlari  Xelsinki  (F inlyandiya)  shahrida  35  davlat  (shu 
ju m lad an ,  A Q SH   va  K anada)  rahbarlari  Y evropada  xavfsizlik  va  ham korlik 
b o ‘yicha  kengash  o ‘tkazdilar.  1 -avgust  kuni  kengashning  Yakunlovchi  akti 
im zolandi.  U ni  im zolagan  35 davlat  rahbarlari  o ‘z davlatlari tashqi  siyosatda 
quyidagi  tam oyillarga  am al  qilishini  tan  oldilar:
—  davlatlarning  suveren  tengligi,  huquqlarni  va  o ‘zgalar  suverenitetini 
hurm at  qilish;
—  kuch  ishlatm aslik  va  kuch  ishlatish  b ilan   tahdid  qilmaslik;
—  chegaralar  buzilmasligi;
—  davlatlarning  hududiy  birligi;
—  nizolarni  tin ch   y o i   bilan  hal  etish;
—  ichki  ishlarga  aralashm aslik;
—  inson  huquqlarini  va  asosiy  erkinliklarini  hurm atlash;
—  teng  huquqlilik  va  xalqlarning  o ‘z  taqdirini  o ‘zlari  hal  etishi;
—  davlatlararo  ham korlik;
—  xalqaro  h uquqlar  b o ‘yicha  m ajburiyatlarni  vijdonan  bajarish.
1979-yilda  S Q C H -2   sh artn o m asi  im zo lan d i.  B iroq  yu q o rid a  qayd
etilganlardan  xalqaro  keskinlikning  yum shashi  yillarida  xalqaro  hayot  faqat 
silliq  y o id a n   ketgan  ekan-da,  degan  xulosa  chiqm asligi  zarur.  Bu  yillar
151

---