E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

20-yillard a  xalqaro
 
m unosabatlarning
 
o ‘ziga  xos
 
xususiyatlari
15

---

Reparatsiya
muammosi
Fransiya Yevropada yagona qudratli davlat b o ‘lish 
uchun  kurashardi.  Shuning u chun ham  u eng ko‘p 
sonli  arm iya  tuzdi.  Biroq  uning  qudrati  bu nd an 
keyin  qanday  b o ‘lishi  G erm aniyaning  unga  to ‘lashi  lozim  b o ‘lgan  repa- 
ratsiyaga  ham   bog‘liq  edi.  Xuddi  shu  m uam m o  uni  xavotirga  solar  edi. 
B inobarin,  Fransiyaning  Yevropa  q it’asida  yetakchi  davlat  b o ‘lish  orzusi 
m ustahkam   iqtisodiy  tayanchga  ega  em as  edi.  Tabiiyki,  bunday  sharoitda 
Fransiya xalqaro m unosabatlarda qudratli siyosiy om il vazifasini bajara olmas 
edi.
G erm aniyadan  reparatsiya  olish  masalasini  Fransiyaning  yakka  o ‘zi  hal 
eta  olmaganligi  buning  tasdig‘idir.  Shuning  uchun  ham   bu  m uam m oni  hal 
etish   ta sh a b b u si  A Q S H   q o ‘liga  o ‘tg an   edi.  R e p a ra tsiy a   va  Y evropa 
davlatlarining AQSHga qarzini to ‘lashi  masalasi bilan shug‘ullanuvchi  maxsus 
X alqaro  q o ‘m itaning  bu  m asala borasida  1924-yilda A m erika  bankiri  Daues 
rejasini  qabul  qilganligi  shu  bilan  izohlandi.
D aues  rejasiga  k o ‘ra,  G e rm an iy a  dastlab  yiliga  1  m lrd 
m arkadan 
reparatsiya  to ‘lashi,  keyinchalik esa  bu  raqam   3  m lrd  m arkaga  chiqarilishi 
lozim   edi.
1929-yilda bo‘lib o ‘tgan Gaaga xalqaro konferensiyasi bu masalada Amerika 
vakili Yung rejasini qabul qildi.  U nga ko‘ra,  G erm aniya to ‘laydigan har yilgi 
re p a ra ts iy a   m iq d o ri  2  m lrd   m a rk a   h a jm id a   c h e g a ra la n ib   q o ‘yild i. 
Reparatsiyaning  um um iy  m iqdori  esa  kamaytirildi.
Jah o n   iqtisodiy  inqirozi  boshlangach  esa,  1931 -yildan  F ransiyaning 
raqiblari taklifi bilan  G erm aniyaning reparatsiya to la s h   m ajburiyati to ‘xtatib 
q o ‘yildi.
G erm aniya  to lay d ig an   reparatsiya  m iqdorining 
kam aytirilishi  Fransiyani  tashvishga  solib  q o ‘ydi. 
Buning ustiga AQSH  G erm aniya qudratini tiklash 
y o lid a  unga katta yordam   ko ‘rsatm oqda edi.
S huning  uchun  ham   1927-yilning  aprel  oyida  Fransiya  tashqi  ishlar 
vaziri  A.  Brian  A Q SH ga  urushdan  miiliy  siyosat  quroli  sifatida  voz  kechish 
haqida  shartnom a  im zolash  haqidagi  taklif bilan  m urojaat  qildi.  Patsifistik 
kayfiyat  hukm ron b o ‘lgan bir sharoitda AQSH  va boshqa davlatlar bu taklifni 
qabul  qilm ay  ilojlari  y o ‘q  edi.  N atijada,  1928-yil  davlat  vakillari  Brian  — 
Kellog (AQSH  davlat kotibi)  pakti deb atalgan  paktni  imzoladi.  Biroq m uhim  
xalqaro aham iyatga ega  b o ‘lgan  bu  hujjat bajarilm adi.
Sovet  davlati  buyuk  davlatlar  o ‘rtasidagi  va  ular  bilan  boshqa  davlatlar 
o ‘rtasidagi  ziddiyatlardan  ustalik bilan  foydalana  oldi.  G ‘arb  davlatlari  Sovet 
davlatini yakkalab q o ‘yishga intilsalar-da, u  1922-yilning aprel oyida Genuyaga 
yaqin  jo y   —  Rapalloda  G erm aniya  bilan  shartnom a  im zolashga  muvaffaq 
bo‘ldi.  Shartnom aga  ko‘ra,  tom onlar bir-biriga  nisbatan  barcha  d a ’volardan, 
jum ladan,  qarz  va  tovonlardan  ham   voz  kechdilar.  1924-yil  Sovet  davlatini 
Y evropaning  barcha  m am lakatlari  tan  oldilar.  Sovet  davlati  G ‘arb  davlatlari