Tinchlik
shartnom alari
11
Avstriya hududi esa sezilarli darajada o ‘zgartirildi. X ususan, Janubiy
Tirolning bir qismi Italiya ixtiyoriga o ‘tkazildi. Chexiya va M oraviya yangi
tuzilgan Chexoslovakiya davlatiga q o ‘shildi. Bukovina esa Rum iniyaga nasib
etdi.
Avstriya q o ‘sh in larining soni 30 m ing kishidan oshm asligi belgilab
q o ‘yildi. Floti esa A ntanta ixtiyoriga o ‘tkaziladigan b o id i. B undan tashqari
Avstriyaning G erm aniya bilan q o ‘shilishi batam om taqiqlab q o ‘yildi.
1919-yilning 27-oktabrida Parijga yaqin Neyi shahrida Bolgariya bilan
shartnom a im zolandi. Shartnom aga k o ‘ra, Bolgariya hududining katta qismi
Yugoslaviya, G retsiya va Rum iniyaga o ‘tdi. Ayni paytda unga 2,5 m lrd oltin
frank kontributsiya to ia s h majburiyati yuklandi. Bolgariya qurolli kuchlari-
ning soni 20000 kishidan oshmasligi belgilandi.
1920-yiIning 4-iyulida Versal saroyining T rianon zalida Vengriya bilan
shartnom a im zolandi. Shartnom aga k o ‘ra, Vengriya o ‘z hududining ancha
qism idan m ah ru m etildi. C h u n o n c h i, Xorvatiya, B achka va B anatning
g‘arbiy qismi Yugoslaviyaga o ‘tdi. Rum iniyaga Transilvaniya va B anatning
sharqiy qismi berildi.
Chexoslovakiya ham esdan chiqarilm adi. Unga Slovakiya va K arpatorti
Ukrainasi nasib etdi. Vengriyaga berilgan og‘ir zarbadan biri — bu uning
dengizga chiqish im koniyatidan m ah ru m etilganligi b o id i. Vengriya 30
ming kishidan ortiq qurolli kuchga ega b o i a olm as edi.
A ntanta davlatlari 1920-yilning 10-avgustida Fransiyaning Sevr shahar-
chasida Turkiya bilan shartnom a im zolashdi. Shartnom aga k o ‘ra, Turkiyaga
1914-yilning I-avgustigacha qaram b o ig a n hududlar to ‘rtdan uch qismga
kamaydi.
Turkiya hududi Kichik Osiyo va Istam bul shahrini o ‘z ichiga olgan
Yevropadagi ozgina joy bilan cheklab q o ‘yildi. Istam bul shahri poytaxt
sifatida qoldirildi. Biroq g ‘olib davlatlar, agar Turkiya Sevr shartnom asi
talablarini bajarishdan bosh torta boshlasa, bu qarorni qayta k o ‘rib chiqish
huquqiga ega edilar. Q ora dengiz b o ‘g‘ozlarining barcha davlatlar savdo va
h a rb iy k e m a la ri u c h u n o c h iq e k a n lig i b elg ilab q o ‘yild i. T u rk iy a n i
b o ‘g ‘ozlardan o ‘z harbiy kuchlarini olib chiqib ketishga m ajbur etishdi.
Aslida bu sh a rtla rb o ‘g‘ozlar ustidan Buyuk Britaniya, Fransiya va Italiya
nazorati o ‘rnatilishiga im kon berdi. Turkiya o ‘z flotini A ntanta ixtiyoriga
topshirish i z a ru r edi. Bu ham yetm ag an id ek , Sevr sh artn o m asi g ‘olib
davlatlarga T urkiyaning moliyasi va bu tu n iqtisodiyoti u stidan nazorat
o ‘rnatish hu qu q in i berdi. T urkiya arm iyasining soni 50 m ing kishidan
oshmasligi belgilandi. Sevr shartnom asi Turkiyaga A n tan ta davlatlarining
yarim m ustam laka tartibini o ‘m atdi. Birinchi jah o n urushi tugagandan keyin
Y evropada xalqaro kuchlam ing yangi nisbati belgilangan Versal tizim i shu
tariqa shakllandi. Bu tizim Yevropa siyosiy xaritasini qayta qurish va dun-
yoni qayta b o iib olishni huquqiy jih atd an rasm iylashtirishning o ‘ziga xos
shakli edi.
12
Do'stlaringiz bilan baham: |