Fuqarolar urushi
va chet el
intervensiyasi
23
Biroq sovet hukum ati urushdan chiqqach, bu harbiy korpusning urush
h a ra k a tla rid a q atn ash ish ig a y o ‘l q o ‘ym adi va bu k o rp u sn i m am lak at
hudud id an ch iq arib yuborishni istadi h am d a uning V ladivostok orqali
Fransiyaga j o ‘nab ketishiga ruxsat berdi. K orpusning eshelonlari Volgadan
to butun Transsibir tem ir yo‘l magistrali b o ‘ylab c h o ‘zilib ketgan edi. 1918-
yilning m ay oyi oxirida korpus Sovet hokim iyatiga qarshi isyon ko‘tardi.
Aslida bu sovet davlatiga qarshi A ntanta uyushtirgan ochiq harbiy hujum
edi. Ularga Sovet hokim iyatining barcha ichki dushm anlari q o ‘shiIdi. Isyon-
chilar qisqa vaqt ichida V olgabo‘yi, U ral, Sibir va U zoq Sharqni egalladilar
va u yerlarda Sovet hokim iyatini ag‘darib tashladilar.
Shu ta riq a S ovet R ossiyasi ta rix id a fu q a ro la r u ru sh i va c h e t el
intervensiyasi davri boshlandi. B olsheviklar arm iyasi qizil arm iya deb,
u larn in g ichki d u sh m an lari arm iyasi esa oq g v ardiy ach ilar, deb atala
boshlandi.
1918-yilning yozi oxiriga kelganda Sovet hokim iyati ahvoli nihoyatda
og‘irlashdi. Ana shunday sharoitda Sovet hokim iyati o ‘zini saqlab qolish
uchun qator q at’iy va favqulodda choralar ko‘rdi. Qizil arm iyada m ustahkam
tartib o ‘m atdi. 1918-yil oxiriga kelib qizil armiya soni 1 mln kishiga yetkazildi.
Sobiq podsho Rossiyasining 75000 general va zobitini o ‘z tom oniga tortishga
erishdi. Ularsiz zamonaviy m untazam armiyani tuzib b o ‘lmas edi. Arm iyadan
qochganlar uchun eng og‘ir jazo belgilandi. Bundan tashqari, Sovet hukum ati
Sovet davlatini «yagona harbiy lager» deb e ’lon qildi.
1918-yilning sen tab ro y id a V. I. Leninga uyushtirilgan suiqasddan so‘ng
m a m la k a td a q izil te rr o r ta rtib i jo riy e tild i. 80 m in g d an o rtiq kishi
konsentratsion lagerlarga tashlandi.
Ayni paytda Sovet hokim iyati 1919-yildan boshlab m am lakatda «harbiy
kom m unizm » siyosatini joriy etdi. U ning m azm unini oziq-ovqat razvyorst-
kasi deb atalgan tartib joriy etilganligi tashkil etdi. O ziq-ovqat razvyorstkasi
— bu dehq onlarnin g o ‘zlaridan ortiqcha qishloq xo‘jalik m ahsulotlarining
ham m asini davlatga majburiy tartibda topshirishidir. Davlatga g ‘alla och
qolayotgan shahar aholisini (Sovet hokim iyatining asosiy tayanchi b o ‘lgan
ishchilarni) va qizil arm iyani non bilan ta ’m inlash uchun za m r edi.
Bundan tashqari, «harbiy kom m unizm » — bu xususiy savdoning bata-
m om taqiqlanishi, pulning bekor qilinishi, oziq-ovqat m ahsulotlarini tenglik
tam oyili asosida taqsim lash, faqat yirik va o ‘rta sanoatgina em as, hatto
m ayda sanoatni ham m illiylashtirish, boshqaruvning o ‘ta m arkazlashtirilishi
ham edi.
X o‘sh, nega bu siyosat «harbiy kom m unizm » siyosati deb atalgan?
Bu iboradagi «harbiy» so‘zi — bu siyosatning fuqarolar urushi va harbiy
intervensiya davrida q ollanilganligini anglatadi.
«K om m unizm » so‘zi esa 1919— 1921 -yillarda Sovet Rossiyasida m ark-
s iz m -le n in iz m t a ’lim o ti ta sa v v u rid a g i k o m m u n iz m g a xos q u y id a g i
24
Do'stlaringiz bilan baham: |