E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»



Download 12,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/334
Sana23.01.2022
Hajmi12,93 Mb.
#403727
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   334
Bog'liq
Jahon tarixi

3 -§ .  Sovet davlati
B olsheviklar  o ‘zlari  q u rm o q ch i  b o ‘lgan  yangi 
Bolsheviklar  qanday 
j a m jyat n i  kom m unistik  jam iy at  deb  ataganlar.
^ b o i g a n ^ e d i t a r ?   ' 
U larning  fikricha:  bu  jam iyat  o ‘z  taraqqiyotida
__________________ 1___   ikki  bosqichni  bosib  o ‘tishi  kerak  edi.  Birinchi
bosqichni 
sotsializm, 
ikkinchi  bosqichni  esa 
kommunizm 
deb  ataganlar.
Sotsializm   —  kom m unistik jam iyatning  quyi  bosqichi,  kom m unizm   esa 
yuqori  bosqichi  edi.  U   sotsializm ning  yuksak  tarixiy  taraqqiyoti  natijasida 
vujudga  kelar  edi.
1917-yilning  14-noyabrida  Sovet  hukum ati  xususiy  zavod  va  fabrikalar- 
da  ishchi  nazoratini  o ‘m atish  to ‘g ‘risida  q aror  chiqardi.
N oyabr  oxirida  yirik  sanoatni  m illiylashtirish  (davlat  ixtiyoriga  olish) 
bo sh lan d i.  14 -d ek ab rd a  esa  xususiy  b a n k la rn i,  te m iry o ‘l  tra n sp o rtin i 
m illiylashtirish,  tashqi  savdoga  davlat  m onopoliyasini  o ‘rnatish,  ichki  va 
tashqi  qarzlarni  bekor  qilish  haqida  dekret  qabul  qilindi.  Shu  tariqa  1918- 
yil  b a h o rig a   kelib  y irik  xususiy  s a n o a tn in g   talay g in a  qism i:  k o ‘m ir, 
metallurgiya,  neft,  kimyo,  m ashinasozlik,  to ‘qim achilik  va  qand  sanoati, 
transport,  savdo  floti  va  tashqi  savdo  ham   milliylashtirildi  va  Sovet  davlati 
xalq  x o ‘jaligining  yetakchi  tarm oqlarini  o ‘z  q o ‘liga  oldi.
Bu  tadbirlar  shunday  shiddatkorlik  va  murosasizlik,  terro r  y o ‘li  bilan 
am alga  oshirildiki,  bolsheviklar  rahbari  V.  I.  Lenin  bu  hodisani  «kapitalga 
qizil  gvardiyachasiga  hujum   qilish»,  deb  m ag‘rurona  baholagan  edi.  M ulk- 
dorlar jo n   saqlash  uchun  chet  ellarga  qochib  ketdilar.
Xalq  x o ‘jaligi  davlat  sektorini  boshqarish  m aqsadida  1917-yiIning  1- 
dekabrida  Xalq  xo‘jaligi  Oliy  Kengashi  tuzildi.  Bu  K engashga  ju d a  katta 
vakolatlar berildi.  Jum ladan,  u  istagan  korxonani  m usodara qila olar,  egallab 
olar,  shuningdek,  yopib  q o ‘yar edi.
1918-yilning  b ah o rid a n   boshlab  «Yer  to ‘g ‘risida»gi  d ek retn i  am alga 
oshirish  boshlandi.  Barcha  yer  davlat  mulki  deb  e ’lon  qilindi.  Pom eshchik 
yer  egaligi  tugatildi.  Yerni  dehqonlarga  taqsim lab  berish  boshlandi.  Yerga 
ishlov  berishda  yollanm a  m ehnatdan  foydalanish  taqiqlandi.
Yerni  taqsim lab  berish  jarayo nida  Sovet  hokim iyati  faqat  kam bag‘al 
dehqonlar  m anfaatini  ko‘zlab  ish  tutdi.  Bu  esa  o ‘rtahol  (o ‘ziga  to ‘q)  va boy 
d e h q o n la r  (q u lo q la r  —  yerga  ish lo v   b e rish d a   y o lla n m a   m e h n a td a n  
fo y d a la n u v c h ila r)n in g   keskin  n o ro z ilig ig a  sabab  b o ‘ldi.  B o lsh ev ik lar 
quloqlarni  qishloq  buijuaziyasi,  deb  ham   atashardi.  Tovar g ‘allaning  asosiy 
qism i  quloq  xo‘jaliklarida  yetishtirilardi.
Sovet hukum ati siyosatidan  norozi b o lg a n  quloqlar o ‘z g ‘allalarini davlat 
belgilagan  narxda  davlatga  sotishdan  bosh  tortdilar.  N atijada,  m am lakatda 
oziq-ovqat tanqisligi  ro‘y berdi.  Barcha m arkaziy sanoat gubernalarida ochlik 
boshlandi.  Petrograd  va  M oskvada  ishchilarga  50  gram m dan  no n  beriladi- 
gan  b o id i.
22


Shunday sharoitda  Sovet  hukum ati  g‘alla yetishtiruvchi asosiy tabaqa  — 
quloqlarb ilan  sog‘lom  aql  nuqtayi  nazaridan til topishish  o ‘rniga zo‘ravonlik 
siyosatini  q o ‘llashga  o ‘tdi.  1918-yilning  m ayidan boshlab  m am lakatda oziq- 
ovqat diktaturasi o ‘matildi.  Oziq-ovqat komissarligiga (vazirligiga)  favqulodda 
vakolatlar berildi.  M am lakatda don bilan erkin savdo qilish taqiqlandi.  Donga 
q at’iy bah o  belgilandi.  D ehqonlar o ‘zlariga iste’mol va u m g ‘  u ch u n  belgilan- 
gan  norm ada g ‘alla  qoldira  olar,  qolganini  esa  davlatga  topshirishga  m ajbur 
edilar.  G ‘allani  yashirganlar  «xalq  dushm ani»  deb  e ’lon  qilinardi  va  ularni 
10  yillik  ozodlikdan  m ahrum   etish  ham da  m ol-m ulkini  m usodara  qilish 
jazosi kutardi.
1918-yilning  o ‘zidayoq  quloqlardan  13  mln  pud  don  va  50  m ln  gektar 
yer  tortib  olinadi.  Davlat,  ayni  paytda,  dehqonlarga  b o ‘lib  berilganidan 
ortib  qolgan  yerda  sovet  xo‘jaligi  (sovxoz),  ya’ni  sovet  davlatining  qishloq 
xo‘jalik  korxonasini tuza boshladi.  Sovxozlarda ishlovchilar qishloq x o ‘jaligi 
ishchilari  hisoblanardi.  1918-yilning  oxiriga  kelganda  sovxozlar  soni  3 
m ingdan  ortiq  b o ‘lib,  ularning  yer  m aydoni  2  m ln  desyatinaga  yaqin  edi.
Sovxozlardan  tashqari,  dastlabki  ja m o a   x o ‘jaligi  —  yerni  birgalashib 
ishlovchi shirkatlar ham  tuzila boshlandi.  Bu shirkatlarga asosan hech  narsasi 
yo‘q  deh qonlar  va  batraklar  birlashgan  edilar.
Sovet  davlati  o ‘zining  74  yillik  um rining  eng  gullab-yashnagan  davrida 
ham   aholisini  chet  eldan  g ‘alla  sotib  olib  ta ’m inlashga  m ajbur  b o ‘lgan  edi. 
Buning  ildizi  1918-yilga  borib  taqaladi.  C hunki  xuddi  shu  yildan  boshlab 
g‘alla  yetishtim vchi  asosiy  qatlam   —  boy  d eh q o n lar  y o ‘qotila  boshlangan 
edi.  Bu boy dehqonlar,  aslida, bugungi rivojlangan davlatlardagi ishbilarm on, 
tadbirkor  ferm erlar  kabi  edi.
Um um iy  koMamdagi  fuqarolar  urushi  19 18-yiIning 
yozidan boshlandi va  1920-yilning oxirigacha davom 
etdi.  Ayni  shu  yillar  davom ida  A ntanta  davlatlari 
bosqinchilik  yurishlari  ham   uyushtirdi.  Shuning 
uchun  1918-yilning yozidan  1920-yilning oxirigacha b o ‘lgan  davr Sovet davlati 
tarixiga  fuqarolar  um shi  va  chet  el  intervensiyasi  davri  sifatida  kirdi.  X o‘sh, 
fiiqarolar  urushi  va  chet  el  intervensiyasining  sabablari  nim a  edi?
1918-yilning yanvar  oyida  Ruminiya  Sovet  hukum atining og‘ir ahvolidan 
foydalanib,  Bessarabiyani  bosib  oldi.  M art-aprel  oylarida  Buyuk  Britaniya, 
Fransiya  va  AQSH  M urm ansk  va  Arxangelskka,  Y aponiya,  A Q SH ,  Buyuk 
Britaniya  U zoq  S harqqa  q o ‘shin  tashladi.  T urkiya  esa  A rm anistonni  va 
O zarbayjonning  k atta  qism ini  bosib  oldi.  Buyuk  Britaniya  q o ‘shinlari  esa 
T urkm anistonning  bir  qism ini  egalladi.
A ntanta  rahbarlari  birinchi ja h o n   um shi  yillarida  Avstriya  —  Vengriya- 
ning asir olingan  Rossiyadagi  chex va  slovak  m illatiga  m ansub  askarlaridan 
foydalanishga ham  qaror qildilar. A ntanta  M uvaqqat  hukum at  bilan  kelishgan 
holda  ulardan  alohida  chexoslovak  korpusi  deb  atalgan  korpus  tuzdi  va 
qurollantirildi.  45  m ing kishilik bu korpus A ntanta q o ‘m ondonligiga b o ‘ysu- 
n a r  edi.

Download 12,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   334




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish