Э. ҚОсимов, М. Aкбaров пaрдозбоп қурилиш aшёлaри

6-боб


AНОРГAНИК БОҒЛОВЧИ МОДДAЛAР


Сэмент саноатининг ташкил топиши

Боғловчи моддаларнинг бундан 4-5 минг йил аввал сунъий йўл билан ҳосил қилинганлиги маълум. Миср, Греция, Рим ва Вавилонда оҳак қоришмаси ва гидравлик қўшилмалардан тайёрланган бетон иншоотлар ҳозирги давргача сақланиб келмоқда. Миср ва Месо­потамияда бундан 5-6 минг йил аввал ясалган шиша буюмлар топилган.

Цементнинг ихтиро қилиниши бетон хоссаларининг яхшиланишига, бинобарин, қурилиш техникасида янги давр очилишига олиб келди. Гидротехник иншоотлар қуриш зарурати сувга чидамли боғловчи моддалар изланишни талаб этса, темир-бетон конструкцияларнинг қурилишда кенг ишлатилиши портландцементнинг янги, тез қотув­чи, мустаҳкам турларини яратиш эҳтиёжини туғдирди. Цементнинг шўр сув таъсирида бузилиши аниқлангач, бу борадаги тадқиқотлар натижасида, янги цемент тури — сулфатга чидамли портландцемент ихтиро қилинди.
Aнглиялик тадқиқотчи Жозефо Aспдин шу соҳада иш олиб борган. У 1824-йилда яратган «сунъий тош ишлаб чиқаришнинг такомиллашган усули» иши учун патент олди. Бу сунъий тош Портланд шаҳри яқинида қазиб олинаётган портланд тошига ўхшаганлиги сабабли портландцемент деб аталган.
Рус ҳарбий техниги Егор Челиев сувга чидамли цементнинг янада такомиллашган турини яратиш хусусида изланиш олиб бориб, 1825-йилда жуда муҳим ихтиро қилди. Оҳак билан тупроқ аралашмаси 1200—1300°C гача, яъни оқариб тоблана бошлагунга қадар куйдирилганда ўзаро ёпишиб пишган «кесакланган» маҳсулот (клинкер) ҳосил бўлди. Уни туйиб сувга қорилса, сувга чидамли ва ажойиб механик хоссага эга бўлган тошга айланади.
Ҳозир дунёнинг 120 дан кўп мамлакати цемент ишлаб чиқаради. Бироқ бу соҳада етакчи мамлакатлар 15 та бўлиб, улар бутун дунё цементининг 85% ини, шундан 5 мамлакат 50% ини етказиб беради.
1926-йилнинг июнида Ўзбекистоннинг Бекобод шаҳрида илк бор цемент ишлаб чиқарила бошланди.
Боғловчи моддалар органик, анорганик (ёки минерал) ва органик-минерал (аралашган) гуруҳларга бўлинади.