Э. Бе гм а то в, А. М а м а т о в адабий норма назарияси (А дабий н орм анинг типлари) II қисм

15
имкониятлар мавжуд. Шунга кўра гилдан фойдаланиш унинг мавжуд 
имкониятлари маълум ўлчовлар асосида ёндошишни талаб қилади. 
Чунки умуман тил, жумладан унинг ёзма ва о т к и шакллари, нутқий 
тиллари, нутқий услублари ўз имкоиият ва эҳтиёжлари доирасида 
рўёбга чиқади. Букда тил ва нутқнипг мана шу кўринишлари ўзининг 
маълум анъана, одатий тусга киргаи муайян талаблар, эҳткёжлар 
асосида шаклланга» воситаларн тизимига таянади. Мана шу ҳодиса 
тилшунослик фанида тил яормаси ёки лисоний норма тушунчаси ва 
термиилари билан нзритилади.
Ҳар қавдай тил нормалидир. Ҳар қандай нутқ. нугқнинг тнплари, 
нутқий услублар, нутқнинг шаклий кўринишлари нормалиднр. Умуман 
миллий тил, ушшг ижтимоий-вазнфавий (фукционал) ва яшаш 
кўринишлари (адабий тил, шевалар, лаҳжалар, жаргонлар ва бошқа) 
нормалиднр. Улар мана шу нормаларига кўра, бир-бирвдан фарқланади 
ёки муштарак томонларга эга бўлади.
Тилнииг, иутқнинг нормалн зканлиП! аниқ. Акшо мана шу 
нормаларни белгилаш, улар^шнг тўғрилиги, мақбуллигинн аниқлаш, 
баҳолаш осон иш эмас. Чунки ҳозирга қадар тилларинкг, жумладап 
ўзбек тнлинииг нормаларн мақсадга мувофиқлиги, ҳар бир нутқий 
ҳолат,вазият, нутқий усяуб талаблари нуқтаи назардан қанчалик йўқ 
ҳамда нуфузли эканлнга етарли равишда ўрганилган эмас. Бу масалани 
ўрганиш, ўз навбаткда, тил нормаси назарияси, лисоний норма
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

16
ҳақидаги таълимот билан боғланади. Еуидгй таълкмот мавжуд. Аммо 
ҳознрш қадар тил нормасн тушуячаси, уни тушуннш, талқин қилиш, 
конкрет норманн белгалаш ва баҳолашнидг кўпгина томоилари илмий 
жиҳатдан мунсзарали ёки иоаииқдир. Шу жиҳатдан иормани,