Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Турли органларнинг 100 г вазни хисобига улардан 1 минутда утадиган кон микдори

Органлар	Утадиган кон микдори	Органлар	Утадиган кон
Калконсимон без	560	Мия	765
Жигар	150	Талок	70
Юрак (тож томирлар оркали)	85	Ошкозон	35
Ичак	50	Кул-оёк мускуллари	2-3
Буйрак	4200

5 НАФАС
Нафас— бир қанча процосслар йиғиндиси (бўлиб, натижада организм кислород истеъмол қилади ва карбонат ангидрид ажратиб чиқаради.
Одам ва юксак ҳайвонларнинг нафаси қуйидаги процессларни ўз
ичига олади: 1) ташқи муҳит билан ўпка альвеолалари орасида ҳаво
алмашиниши (ташқи нафас, ёки ўпка вентиляцияси); 2) альвеоляр ҳаво
билан ўпка капиллярларидан ўтаётган қон ўртасида газ алмашиниши
(ўпкадаги газлар диффузияси); 3) газларнинг қон билан ташилиши;
4) тўқима капиллярларида қон билан тўқималар ўртасида газ алмаши
нуви (тўқималардаги газлар диффузияси); 5) ҳужайраларнинг кисло
род истеъмол қилиши ва карбонат ангидрид ажратиб чиқариши (ҳу-
жайралардаги нафас).
Бу процесслардан тўрт гурухини, уларнинг бошқарилиш механизми ва турли шароитда ўтиш хусусиятларини нафас физиологияси ўрганади. Ҳужайрадаги нафасни асосан биохимия ўрганади, у тўқималардаги оксидланиш процессларини текширади, ана шу процессларда ҳужайрадаги энергияга бой моддалар парчаланиб ичидаги яширин энергияни юзага чиқаради.
ТАШҚИ НАФАС
Ташқи нафас, яъни ўпка альвеолалари билан ташқи муҳит ўртасида ҳаво алмашиниши кўкрак қафасининг ритмик ҳаракатлари натижасида юзага чиқади. Нафас олинганда кўкрак қафаси ва ичидаги ўпка ҳажми катталашади, айни вақтда улардаги босим пасаяди ва ҳаво йўллари орқали ўпка альвеолаларига ҳаво киради.
Нафас чиқарилганда кўкрак қафасининг ҳажми кичраяди, ўпка қисман пучаяди, ичидаги босим ортади ва "ҳаво ўпкадан ташқарига чиқади.
Альвеолаларда альвеоляр ҳаво билан қон ўртасида газлар алмашади. Альвеолаларга чирмашган капиллярлардаги қон альвеоляр ҳаво кислородини ютади, капиллярлардаги қондан альвеоляр ҳавога эса кароонат ангидрид ажралиб чиқади. Нафас олиш ва чвқариш процессида альвеолалардаги қоннинг таркиби бетўхтов янгилаииб туради. Нафас олиш пайтида кислородга бой ҳаво альвеолаларга киради, нафас чиқариш пайтида эса карбонат ангидридга бой ҳаво альвеолалардан чиқиб кетади. Альвеоляр ҳаво билан қондаги карбонат ангидрид ва кислород шу тариқа маълум миқдорда сақланиб туради.