Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Сезгилар ва идрокларнинг тўғрилиги
Сезги органлари ташқи оламнинг объектив реаллигини тўғри акс эттирувчи ахборотни марказий нерв системасига етказгандагина инсон ташқи муҳит билан адекват ўзаро таъсир этиши ва ташқи муҳитга яраша фаолият кўрсатиши мумкин. Бу ахборотнинг тўғрилиги, сезги ва идрокларнинг тўғрилиги проблемаси материалистик дунёқараш билан идеалистик дунёқараш ўртасидаги кескин кураш объекти бўлиб келди. Бу проблемани ечишга физиология маълумотлари ҳам жалб қилинди.
Сезги органлари специфик энергияси қонуни ва физиологик идеализм. Рецепторларга адекват таъсирловчилар, шунингдек ноадекват таъсирловчилар таъсир этса, худди шу рецепторнинг қўзғалишига хос сезги келиб чиқишини ўтган асрнинг бошларида И. Мюллер аниқлаган, Кўзга уриш ёки электр токи билан таъсир этиш натижасида ёруғликнинг ялт этиш (чақнаш) сезгиси келиб чиқади, тилга электр токи билан таъсир этилса, нордон маза сезилади, совуқ сезувчи нуқталар ҳатто иссиқдан таъсирланганда фақат совуқ сезилади ва ҳоказо. И. Мюллер шу фактларга асосланиб, сезги органларининг специфик энергияси қонуни деган қонунни таърифлаб берди. Бу қонунга кўра «ҳар қандай адекват, шунингдек ноадекват таъсиротга жавобан сезги органи фақат унинг ўзига хос сезгиларни беради». Бу даъво ноадекват таъсирловчиларнинг адекват таъсирловчилардек сифат жиҳатдан турли-туман ва нозик сезгиларни вужудга келтирмаслигини назарга олмайди.
И. Мюллер ўзи аниқлаган фактларга идеалистик таъбир берди. У сезги органлари ташқи оламни билишимизга ёрдам беролмайди деб даъво қилди, чунки ҳар қандай таъсирот одам организмида таъсиротни идрок этувчи органга хос бўлган ва таъсирловчининг хоссаларига боғлиқ бўлмаган процессларни юзага чиқаради, дейди у.
Мюллернинг фикрича, «реакция характери аслида таъсирловчига эмас, балки ҳайвон организмига жо бўлган энергияга боғлиқ». Шу сабабли биз бирор нарсани сезаётганимизда фақат ўзимизни сезамиз ва сезгиларга асосланиб, ташқи оламнинг хоссалари тўғрисида қандай бўлмасин хулоса чиқаришга мутлақо ҳаққимиз йўқ. «Ёруғлиқ, қоронғулик, товушлар, иссиқ, совуқ, ҳар хил ҳидлар ва таъмлар, хуллас, беш сезги аъзоларимиз билан сезадиганимиз ҳамма нарса — конкрет нарсаларнилг ҳақиқий хоссалари эмас, балки сезгиларимизнинг сифатларидир», — дейди Мюллер ва ташқи оламни билиш мумкинлигини ва идрокларимиз тўғрилигини шу тариқа инкор этади.
Бошқа баъзи физиологлар Мюллернинг шу қарашларини қувватлаган эдилар, бу қарашлар Л. Фейербах томонидан «физиологик идеализм» деб аталган философик оқимнинг пайдо бўлншига олиб келди.
Бу оқимнинг намояндалари сохта гносеологик позицияларда туриб, ўзларпнинг идеалистик тасаввурларини физиологик фактлар билан асослашга уриндилар.