Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Одам мия пўстлоғидаги сенсор зоналарни таъсирлаш ва емириш эффектлари. Одам мия пўстлоғидаги сенсор зоналарнинг локализа-цияси асосан мия операциялари вақтида пўстлоқнинг турли нуқталари-га электр токи билан таъсир зтиб ўрганилган. Операциялар маҳаллий анестезия билан қилингани учун, қандай сезгилар келиб чиқаётганини бемор аниқ айтиб тура олади. Пенфилд ва бошқаларнинг ўтказган му-каммал текширишлари бу сезгиларнинг ҳамиша элементар характерда бўлишини кўрсатади. Масалан, одамнинг кўрув зонаси таъсирланганда ёруғлик, қоронғулик ва турли рангларнинг сезгилари келиб чиқади. Бу соҳа таъсирланганда ҳеч қандай мураккаб кўрув галлюцинациялари кузатилмайди. Мия пўстлоғининг эшитув зонаси таъсирланганда ҳар хил товушлар сезгиси келиб чиқади, бу товушлар баланд ва паст, қат-тиқ ва секин бўлиши мумкин, аммо электр билан таъсир этишда бемор. ҳеч қачон нутқ товушларини идрок қилмайди. Соматосенсор зона таъсир-ланганда тегиш, санчйш, эт увишиш сезгилари, баъзан суст температура ёки оғриқ сезгиси келиб чиқади. Рўй-рост оғриқ сезгилари деярли ҳеч қачон кузатилмайди. Ҳид билув ёки таъм билиш зоналари таъсир-ланганда ҳар хил ҳид ёки таъм (кўпинча нохуш) сезгилари келиб чиқади.
Одам мия пўстлоғининг сенсор зоналари емирилганда гавданинг зарарланиш очагига қарама-қарши томонида сезувчанликнинг шу тури аксари қаттиқ бузилади. Кўрув зоналари икки томонлама зарарланган-да киши кўр бўлади, эшитув зоналари олиб ташланганда эса қулоқ кар бўлиб қолади. Одам миясига қон қуйилганда, ўсма пайдо бўлганда, жароҳатланганда сенсор зоналарнинг функциялари ҳайвонлардагига нисбатан кўпроқ бузилиб, ҳадеганда компенсацияланмайди. И. П. Пав-лов катта ярим шарлар пўстлоғининг турли қисмларини олиб ташлаб, итлар устида қилган тажрибаларига асосланиб, ҳар бир анализатор-нинг пўстлоқдаги учида марказий қисм ёки ядрони ва тарқоқ элемент-ларни ажратиш керак, деб хулоса чиқарган эди. Қенг соҳада жойлашган ва анализатор ядросидаги каби рецепторлардан импульслар оладиган нерв ҳужайраларини И. П. Павлов тарқоқ элементлар деб атаган эди. Анализатор ядроси емирилганда функциялар тарқоқ элементлар борли-ги туфайли компенсацияланади. Анализаторларнинг мия пўстлоғидаги учларида нерв ҳужайралари сенсор зоналарда кўпроқ тўплангани учун бўлса керак, одамда функциялар компенсацияси ҳам камроқ бўлади.