Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Нерв стволидаги ҳаракат потенциалининг таркибий характери ва нерв толаларининг классификацияси
Бутун нерв стволидан ажратиб олинадиган электр импульслар нинг амплитудаси берилган таъсирот кучига боғлиқ. Озгина ҳаракат потенциали кучсиз таъсиротга мос келади, таъсирот кучайган сайин (пик) амплитудаси ошиб, максимал миқдорга етади, ва сўнгра, таъсирот кучининг янада оширилишига қарамай, доимий бўлиб қолаверади.
(156-расм). Бунга сабаб шуки, бутун нерв стволидан ажратиб олинадиган ҳаракат потенциали ўша нерв стволидаги айрим толалар потенциалларининг алгебраик йиғиндиси ҳисобланади. Ҳар бир толадаги;
ҳаракат потенциалининг амплитудаси «бор ёки йўқ» қонунига биноан, таъсирот кучига боғлиқ эмас. Айрим толаларнинг таъсирланиш бўсағалари эса бир-биридан фарқ қилади. Стимул кучсиз бўлса, юзароқда ётган юксак даражада қўзғалувчан нерв толалари қўзғалади. Стимулнинг кучайиши натижасида қўзғалган толалар сони кўпаяди, шу сабабли ҳамма толалар реакцияга киришгунча йиғинди потенциал кўпаяверади. Биопотенциалларини олувчи электродлар нервга таъсир этувчи электродлар яқинига қўйилса, ана шундай манзарани кузатиш мумкин. Шу икки жуфт электрод орасидаги маоофа ошганда ҳаракат потенциалининг йиғиндиси бир неча айрим тебранишларга бўлина бошлайди, ажратиб олувчи электродлар таъсир этиш жойидан 10—15 см узоқлаштирилганда бу тебранишлар яққолроқ кўринади (157-расм). Бу ҳодисани биринчи марта Эрлангер билан Гассер батафсил ўрганган (1937). Турли толаларда қўзғалишнинг бир хил тезлик билан тарқалмаслиги, шунинг оқибатида ажратиб олувчи электродларга нерв импульслари ўша нерв толалари орқали бир вақтда етиб бормаслиги сабабли ҳаракатнинг йиғинди потенциали бўлиниб кетишини Эрлангер билан Гассер кўрсатиб берди.
Импульснинг ўтиш тезлиги билан нерв толасининг диаметри ўртасида тахминан пропорционал боғланиш борлиги, яъни нерв толалари қанча йўғон бўлса, қўзғалишни ўшанча тезроқ ўтказиши батафсил текширишда аниқланди. Қўзғалишни ўтказиш тезлиги, ҳаракат потенциали турли фазаларининг узунлиги ва тузилиши жиҳатдан нерв толаларини учта асосий типга ажратиш ҳозир расм бўлиб қолган, бу типлар А, В ва С ҳарфлари билан ифодаланади (158-расм).
А типдаги толалар тўртта: α, β, γ, ва δ кичик группага бўлинади. Бу толалар миелин пардаси билан ўралган. Улардан энг йўғонлари альфа-толалар (Аα) иссиққонли ҳайвонлар билан одамда 12— 22 мк диаметрли бўлиб, қўзғалишни тезроқ — 70— 120 м/сек ўтказиши билан таърифланади. Бундай