Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Нервнинг иссиқлик чиқариши
Нервнинг иссиқлик чиқаришига қараб тинчликда ва қўзғолишда нервдаги моддалар алмашинувининг динамикаси ҳақида фикр юритиш мумкин. Нервнинг иссиқлик чиқаришини 1926 йилда А. Хилл махсус ясалган юксак сезгир термоэлементлар ёрдамида биринчи марта қайд қила олди.
Бақа қуймич нервининг тинчликда чиқарган иссиқлиги ўлчанганда М. А. Березинанинг маълумотларига қараганда 20° да минутига 1 г нерв учун 4,14 • 10-³ кал ни ташкил этади. Краб миелинсиз нервининг чиқарадиган иссиқлиги 20° да минутига 1 г нерв учун 1 • 10^-2 кал дан бирмунча ортиқ. Бу тинчликда миелинсиз нервлар кислородни кўпроқ ютади, деган маълумотларга жуда мос келади. Нерв азот атмосферасига жойланса тинчликда иссиқлик ҳосил бўлиши кескин даражада камаяди.
Нерв таъсирланганда иссиқлик ҳосил бўлиши анча ошади, мускулдаги каби бу ерда ҳам иссиқлик икки фазада ажралади, бу фазалар бошлаиғич иссиқлик ҳосил бўлиши ва кечикувчи иссиқлик ҳосил бўлиши деб юритилади.
Бошланғич иссиклик ҳосил бўлиши нерв толаларида якка импульс ўтказганда секунднинг ўндан бир бўлакларича давом этади, кечикувчи иссиклик ҳосил бўлиши эса бир минутча чўзилади.
Крабнинг миелинсиз нервларида (уларда қўзғолиш процесслари умуртқали ҳайвонларнинг нервларидагига қаратанда секинроқ ўтади) импульс ўтказилганда бошланғич иссиқлик ҳосил бўлиши ҳам икки фазадан иборат эканлигини А. Хилл юксак сезгир ва кам инерцион ўлчов аппаратлари ёрдамида яқиндагина кўрсатиб берди. Бошланғич иссиқлик ҳосил бўлишининг биринчи фазаси вақт жиҳатдая нерв импульсининг юзага келиш пайтига тўғри келади ва температуранинг 1 • 10^-5 традус кўтарилишида ифодаланади. Бошланғич иссиқлик ҳосил бўлишининг иккинчи фазаси қарийб 300 мсек га чўзилади. Бу фазада нервнинг температураси 8 • 10-⁶ градусча камаяди. Температура секин реакция кўрсатувчи асбоб билан ўлчанганда температуранинг фақат 2x 10^-6 градусча результатив ортиши кузатилади.
Бақанинг миелинли нервларида иссиқлик ҳосил бўлиши крабнинг миелинсиз нервларидагига нисбатан тезроқ боради, эҳтимол шунинг учун уларда иссиқлик ҳосил бўлишининг кўтарилиши ва пасайиши каби икки фазани ажратишга бир қадар инерцияли замонавий аппаратура имкон бермагандир.
Якка импульсда бақа нервида бошланғич иссиқлик ҳосил бўлиши 0,8- 10^-6 кал/г, яъни миелинсиз нервларда жами иссиқлик ҳосил бўлишининг тахминан 40 процентини ташкил этади. Аммо, миелинланган нерв толаларида қўзғолиш фақат Ранвье бўғилмалари соҳасида вужудга келиши ҳисобга олинса, бўғилмалар соҳасидаги 1 г модда вазнига тахминан 0,05 кал иссиқлик ҳосил бўлади.
Нерв ритмик таъсирлангандан кейин кечикувчи иссиқлик ҳосил бўлиши ўнларча минут давом этади.