Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Аёл жинсий цикли
Қизлар балогатга етгач овуляция вақт-вакти билан такрорланиб туради. Жинсий цикл 27—28 кун давом этади. Уни 4 даврга ажратишади: 1) овуляциядан олдинги давр овуляция 3) овуляциядан кейинги давр 4) тинчлик даври Шу даврлардан ҳар бири организмдаги ўзгаришлар билан таърифланади (110-расм).
Овуляциядан олдинги даврда организм ҳомиладорликка тайёрланади. Ҳайвонларнинг мавсумга қараб жуфтлашадиган кўп турларида овуляциядан олдинги давр айни вақтда урғочи ҳайвон жинсий аппаратининг алоқага тайёрланиш давридир. Бу даврда ҳайвон куйикади ва урғочиси эркагини яқинлаштиради.
Овуляциядан олдинги даврда аёл организмида қуйидаги ўзгаришлар кузатилади: бачадон катталашади ва қонга тўлишади, бачадон шиллиқ пардаси ва безлари ўсиб кетади, Фаллопий найларининг ва бачаон мускул пардасининг перистальтик ҳаракатлари кучаяди ва тезлашади; қин шиллиқ пардаси ўсади ва қин шилимшигида кўчиб тўшган эпителий ҳужайраларининг сони кўпаяди.
Бу ўзгаришларнинг сабаби шуки, гипофиздан фолликулни стимулловчи гормон кўпроқ чиқади.
Бу гормон вояга етмаган урғочи ҳайвонларга ҳам таъсир этади: гипофиз олдинги бўлагинииг экстракти (кундан-кунга тобора ошириладиган миқдорда) ёки фолликулни стимулловчи гормои урғочи ҳайвон организмига юборилса, бачадони ва қинида ову-ляциядан олдинги даврга хос ўзгаришлар пайдо бўлади, хатто овуляция ҳам рўй бериши мумкин. Вояга етган урғочи ҳайвонлар гипофизи овуляциядан олдииги даврда олиб ташланса, бачадон ва қиннинг овуляциядан олдинги даврга хос ўзгаришлари тўхтаб қолади ва овуляция рўй бермайди.
Овуляциядан олдинги давр билан овуляция даврида гипофизнинг олдинги бўлагида гонадотроп гормонлар миқдори ортади, овуляциядан кейин эса кескин даражада камаяди.



110-расм. Одатлаги ҳайз кўриш циклида (А—В) ва ҳомила-
дорлик билан тугаган ҳайз кўриш циклида (В—С) тухумдондаги
ва бачадоннинг шиллиқ пардасидаги ўзгаришлар схемаси