Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

8 ЧИҚАРУВ ПРОЦЕССЛАРИ
Чиқарув процесслари организмда моддалар алмашинувининг охирги босқичидир кейинчалик организмда фойдаланилмайдиган парчаланиш маҳсулотлари бу процесслар оқибатида организмдан чиқариб ташланади. Одамда буйраклар, тер безлари, ўпка ва ичак чиқарув органларидир.
Упка чиқарув органидир, чунки карбонат кислота, сув ва баъзи учувчан моддалар, масалан, наркоз вақтида эфир ва хлороформ буғлари, мастликда алокоголь буғлари организмдан ўпка орқали чиқиб кетади. Ичак баъзи оғир металларнишг тузларини, шунингдек ўт пигментларининг ўзгариш маҳсулотларини организмдан чиқариб юборади.
Чиқарув органлари модда алмашинувининг охирги маҳсулотларини организмдан чиқариб юбориш билан бир қаторда, организм ички муҳитининг таркиби ва хоссаларини доим бир даражада сақлаш учун ҳам аҳамиятли. Масалан, улар осморегуляцияда, яъни организм ички муҳитининг осмотик босимини доим бир даражада сақлашда (изоосмия) ва ундаги ионлар таркибини доим бир даражада сақлашда (изоиония) қатнашади.
Чиқарув органлари — буйраклар, ўпка, тер безлари — организмда водород ионлари концентрациясини доим бир даражада сақлашда ҳам муҳим аҳамиятга эгадир.
Упка альвеолалари ва тери юзасидан сув буғланиши гавда температурасини пасайтиради, модомики шундай экан, тер безлари ва ўпка терморегуляцияда ҳам қатнашади.
Чиқарув органлари орасида ёғ ва сут безлари алоҳида ўрин тутади. Улар ажратадиган моддалар — тери ёғи ва сут — модда алмашинувининг охирги маҳсулотлари бўлмай, маълум физиологик аҳамиятга эгадир: сут янги туғилган болаларга овқат бўлади, тери ёғи эса терини мойлаб туради.
БУЙРАКЛАР ФУНКЦИЯСИ
Буйраклар организмда модда алмашинувидан ҳосил бўладиган турли моддаларни, ташқи муҳитдан кирган ёт ва заҳарли моддаларни организмдан чиқариб юборади, шу билан бир қаторда яна бошқа функцияларни ўтайди: организмда сув балансини, кислота-ишқор мувозанатини, натрий, калий, хлор, фосфор ва бошқа минерал моддалар балансини бошқаришда қатнашади, баъзи химиявий бирикмаларни синтезлайди, артериал босим миқдорига таъсир этувчи физиологик модда — ренин ишлаб чиқаради. Буйракларнинг асосий функцияси — сийдик ҳосил қилишдир.