Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Витамин Е (токоферол, кўпайиш витамини)
Витамин Е кўпайиш (урчиш) учун зарур. Овқатда витамин Е бўлмаса, мояк (уруғдон) да сперматозоидларнинг нормал етилиши — сперматогенез ва нормал ҳомиладорлик, бола эмизиш ва унинг яшаб қолиши мумкии эмас.
Е авитаминозида ҳайвонларда ҳомиладорликнинг биринчи ярми аксари нормал ўтади, иккинчи ярмида эса бачадондаги эмбрион ҳалок бўлиб, сўрилиб кетади ёки бола тушади. Баъзан эса бола туғилгандан сўнг ўлади. Витамин Е йўқлиги она организмидан кўра эмбрионга ёмон таъсир этади. Эркак ҳайвонларнинг уруғдони кичраяди, жинсий ҳужайралар ҳосил бўлиши бузилади; сперматозоидлар ҳаракатчанликдаи маҳрум бўлиб, тезда ҳалок бўлади. Авитаминоз огир бўлганда ҳайвонлар жинсий майлини йўқотади.
Организмга витамин Е препаратлари киритилганда жинсий системанинг нормал ҳолати тикланади. Жинсий жиҳатдан етилмаган ҳайвонларга гипофиз олдинги бўлагининг гормонлари юборилганда тезроқ вояга етгани каби, витамин Е таъсирида ҳам тез етилади. Ҳайвонлар организмида гипофизнинг олдинги бўлаги ва плацента витамин Е га бой.
Бу фактлар витамин Е гипофизда гонадотроп гормон ҳосил бўлишига боғлиқ эканлигини кўрсатади.
Е авитаминозида жинсий система функциялари бузилишдан ташқари, кўндаланг-тарғил мускуллар ҳам зарарланади — миодистрофия вужудга келади. Бу касалликда мускуллар дегенерацияланиб, миофибриллар парчаланади. Кўпинча бу касалликда орқа мия ҳам айнийди (дегенерация).
Кўпчилик маҳсулотларда витамин Е кўп бўлгани учун одамда витамин Е авитаминози жуда кам учрайди. Шунга қарамай, туғмайдиган аёллар овқатидаги витамин Е миқдорини ошириб, уларни тузатиш ҳодисалари медицина адабиётида тасвир этилган. Одамдаги мускул системасининг баъзи касалликлари витамин Е етишмаслигига ёки витамин Е алмашинувининг бузилишига боғлиқ бўлиши эҳтимолдан холи эмас.
Витамин Е салат (коху) да, буғдой, маккажўхори муртагида, ўсимлик мойларида ва ҳайвон тўқималарида кўп. Улар липовитаминларга, яъни ёғда эрийдиган витаминларга киради.
Озиқ-овқатда учрайдиган, витамин Е га ўхшаш таъсир этадиган, тузилиши ҳам бир-бирига яқин бир неча модда ажратиб олинган. Уларни α, β, γ токофероллар (tocos — туғруқ, туғиш, phero — қиламан сўзларидан) деб аташган.