Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

188-расм. Ит калласининг асосидаги турк эгарига шиша шарча куйилгандан кейин лунч тукималарининг трофик яралари.
ҳосил булиши билан қопланмайди. Тўқима денервация қилингач дарҳол митотик активликнинг тормозланиши ҳужайралардаги моддалар алмашинувининг чуқур ўзгаришига, жумладан нуклеин бирикмаларнинг парчаланишига асосланганлигини гистохимиявий тадқиқотлар кўрсатиб берди. Рецептор нейронларнинг трофик таъсир этиш механизмлари ҳозирча равшан эмас, рецепторлар соҳасида ишланиб чиқадиган қандайдир биологик актив моддалар мавжуд бўлса керак, деб фараз қилишади.
Нерв системасининг трофик ролини ва трофик рефлекслар мавжудлигини А. Д. Сперанскийнинг кўпдан-кўп тадқиқотлари яққол кўрсатиб берди. Қуймич нерви қирқилиб, унинг марказий бўлагига таъсирловчи моддалар, масалан, ўт (сафро) ёки кучсиз формалин эритмаси киритилса, тегишли оёқдагина эмас, балки кўпинча, баданнинг зарарланган нервдан иннервация олмайдиган узоқ бўлакларида, масалан, меъда ва ичакда ҳам узоқ тузалмайдиган яралар пайдо бўлишини ва тўқималар гангренага ўхшаш парчаланишини А. Д. Сперанский кўрсатиб берди.
Нерв системасининг организмга трофик таъсир кўрсатишида марказий нерв системасининг ҳар бир бўлими қатнашади, лекин гипоталамус ва бош мия катта яримшарлари пўстлоғи алоҳида муҳим роль ўйнайди. Моддалар алмашинувини бошқарадиган марказлар гипоталамусда бўладц.
А. Д. Сперанскийнинг кўпгина тажрибалари гипоталамуснинг ролини яққол кўрсатади. Масалан, калладаги асосий суякнинг турк эгарига нўхатдай шиша шарча қўйиб, оралиқ мия ядролари (гипоталамус) узоқ таъсирланса, терида ва меъда-ичак йўлида оғир трофик яралар пайдо бўлади (188-расм).
Гипоталамуси зарарланган беморларни клиникада кузатиш тажриба маълумотларини тасдиқлайди ва айни вақтда тўқималардаги моддалар алмашинуви бузилишини (дистрофия) ва тўқималар билан органлар структураси бузилишини кўрсатади.
Бош мия катта яримшарлари пўстлоғи олиб ташланган ҳайвонларда ҳам трофик функция бузилади (Э. А. Асратян ва бошқалар). Тўқималар трофикасида катта яримшарлар пўстлоғининг аҳамияти борлигини М. К Петрова кўрсатиб берди. М. К- Петрова ҳайвон олий нерв фаолиятини атайлаб қийин шароитга қўйган ва бунда трофик функция бузилганини қайд қилган эди.